1335. Ρουφίνος, 8+1 Εκδοχές

Τρίτη εγγραφή, για τον τρέχοντα μήνα, και ακόμα ένα επίγραμμα από την Παλατινή, ή καλύτερα την Ελληνική, όπως παρατήρησε ένας φίλος, Ανθολογία.

Πέμπτο βιβλίο, στο οποίο περιλαμβάνονται τα ερωτικά επιγράμματα, και εικοστό έβδομο κατά σειρά ένα επίγραμμα του Ρουφίνου. Θέμα του; «Τα τέρματα των σπαταλών παλλακίδων».

Βεβαίως και μπήκα στον πειρασμό, ο εντελώς ερασιτέχνης εγώ, να το μεταφράσω. Για να το πράξω χρειαζόμουν βεβαίως, δεύτερο, βοήθεια από λεξικά, τα οποία ευτυχώς δεν σπανίζουν στην Τ47, και να συμβουλευτώ μεταφράσεις, ή ό,τι άλλο, του συγκεκριμένου επιγράμματος που είχα στη διάθεσή μου. 

Με δεδομένη, εκπεφρασμένη και καταγεγραμμένη την αγάπη μου για την Ελληνική Ανθολογία, καθώς και για τα βιβλία, διαπίστωσα ότι είχα στη διάθεσή μου οκτώ (8) βιβλία που περιείχαν μετάφραση του εικοστού έβδομου αυτού επιγράμματος.

Τα συγκέντρωσα. Τα ξεφύλλισα. Βρήκα, στο καθένα, τη σχετική μετάφραση. Τη διάβασα. Ήταν φανερό ότι προερχόντουσαν από το ίδιο πρωτότυπο κείμενο (με εξαίρεση μία λέξη, για την οποία θα μιλήσουμε παρακάτω). Μέχρι εκεί. Ο κάθε καλός μεταφραστής τραβούσε τον δικό του δρόμο. Άλλος κρατιόταν όσο πιο κοντά, θαρρώ, μπορούσε στο αρχαίο κείμενο. Άλλος πλατείαζε. Άλλος εφεύρισκε,  επινοούσε και, μάλλον, το διασκέδαζε.

Κάποιοι, από τους μεταφραστές, εξηγούσαν, στις εισαγωγές των βιβλίων τους, το σκεπτικό τους της προσέγγισης του αρχαίου κειμένου, κάποιοι όχι. Το μόνο σίγουρο ότι, σε όλα τα βιβλία, υπήρχε, πέραν της μετάφρασης, και το αρχαίο κείμενο. Αυτό κάτι δείχνει.

Είναι μια μικρή ευτυχία να έχεις κάνεις μητρική γλώσσα την Ελληνική. Αυτό του επιτρέπει να προσεγγίσει κείμενα ηλικίας εκατοντάδων, έως χιλιάδων δύο, ετών και να μπορεί να τα αναγνώσει και να καταλάβει και λίγα, έως αρκετά, πράγματα μιας και κάποιες λέξεις έχουν παραμείνει αναλλοίωτες, χωρίς πάντοτε να κρατούν το ίδιο νόημα, μέσα στην πορεία του χρόνου.

Σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρώ ότι η μετάφραση πρέπει να είναι υποβοηθητική στην κατανόηση του αρχαίου κειμένου το οποίο θα πρέπει να είναι και αυτό το οποίο διαβάζουμε, χαιρόμαστε και κρατάμε. Όπως έγραψα και εδώ:

Το επίγραμμα, στο μυαλό μου, είναι ταυτόσημο με τη δωρικότητα (με την έννοια της λιτότητας) και την ακρίβεια. Όταν η μετάφραση ξεπέφτει στην περίφραση, πέρα από το όρια που θέτει η χρονική απόσταση, εγώ αρρωσταίνω. Δεν λειτουργώ.

Θα παραθέσω, λοιπόν, τις οκτώ μεταφράσεις / εκδοχές του συγκεκριμένου επιγράμματος και θα σας αφήσω, όσοι αντέχετε να ασχοληθείτε, να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα. Το ευχάριστο είναι ότι θα σας απαλλάξω από τον κόπο να διαβάσετε και μία δική μου μετάφραση / εκδοχή. Επιφυλάσσομαι για κάποιο άλλο, άτυχο, επίγραμμα!

Να σημειωθεί ότι στον πέμπτο στίχο του επιγράμματος, και συγκεκριμένα για την τελευταία του λέξη, υπάρχει μία σύγχυση για το εάν αυτή είναι «τραχεία», «παχεία» (Τάσος Ρούσσος, Γιάννης Δάλλας) ή «τραγεία» (Νίκος Μουλακάκης) ή και «τε τρύχη» (Α. Λεντάκης). Ο καθένας λοιπόν μεταφράζει, ή προσπαθεί, τέλος πάντων, σύμφωνα με τις λέξεις που υπάρχουν στο αρχαίο κείμενο. Στα αρχαία κείμενα, βλέπετε, συμβαίνουν και αυτά (υπάρχουν φθορές και, ίσως, και κακογράφοι αντιγραφείς).

5.27 ΡΟΥΦΙΝΟΥ

Ποῦ σοι κεῖνα, Μέλισσα, τὰ χρύσεα καὶ περίοπτα
τῆς πολυθρυλήτου κάλλεα φαντασίης;
ποῦ δ΄ ὀφρύες καὶ γαῦρα φρονήματα καὶ μέγας αὐχὴν
καὶ σοβαρῶν ταρσῶν χρυσοφόρος σπατάλη;
νῦν πενιχρὴ ψαφαρή τε κόμη, παρὰ ποσσὶ τραχεῖα·
ταῦτα τὰ τῶν σπαταλῶν τέρματα παλλακίδων.

 

Πού πήγαν Μέλισσα τα χρυσά και περίβλεπτα κάλλη

   της πολυθρύλητης όψης σου;
Πού τα φρύδια και το περήφανο φρόνημα
    κι ο μεγάλος λαιμός σου,
κι η χρυσοφόρα σπατάλη των στιβαρών σου ταρσών;
Μαδημένα τώρα κι αστόλιστα τα μαλλιά, και στα πόδια

   κουρέλια.
Τέτοιο το τέλος των σπάταλων παλλακίδων.

 

ΑνδρέαΛεντάκη «500 ποιήματα από την ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ», δωρικός, 1987.

Πού είναι εκείνα, Μέλισσα, τα χρυσαφένια και περίβλεπτα

  Της πολυθρύλητης της φαντασίας σου τα κάλλη;

Πού είναι τα φρύδια, τα γαύρα τα φρονήματα κι ο τορ- 
    νευτός αυχένας

   Και των περήφανων ταρσών η χρυσοφόρα σπατάλη*; 

Τώρα φτωχή κι αραιή η κόμη, στα πόδια δέρματα τραγίσια·

  Αυτό είναι το κατάντημα των παλλακίδων της σπατάλης.

 

* και των περήφανων ταρσών η χρυσοφόρα σπατάλη: πρόκειται προφανώς για τα χρυσά βραχιόλια που φορούσαν γυναίκες και άντρες στους αστραγάλους. Η χρήση των «περισκελών» αυτών, που στόλιζαν επίσης τις κνήμες και τους μηρούς, ήταν κοινή σ’ όλους τους αρχαίους πολιτισμούς.

 

«ΡΟΥΦΙΝΟΥ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΡΩΤΙΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΣΧΟΛΙΑ ΚΩΣΤΑΣ ΧΩΡΕΑΝΘΗΣ», ΠΑΤΑΚΗΣ, 1997, ISBN:960-378-640-3.

Πού πήγε, αλήθεια, Μέλισσα, η ολόχρυση και φημισμένη,

   που πήγε, πες μου, η πολυθρύλητη ομορφιά σου εκείνη;
τα φρύδια, η περιφάνια κι ο λεπτός λαιμός σου τι έχουν γίνει;
   από τους χρυσοφόρους αστραγάλους τι απομένει;

Φτωχά κι αραιά είναι τα μαλλιά σου τώρα, κάτισχνοι οι μηροί σου:

   σαν κάθε ασύδοτης πόρνης τη μοίρα κι η δική σου.

 

«Παλατινή Ανθολογία ΕΡΩΤΙΚΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ Επιλογή – Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια Νίκος Χ. Χουρμουζιάδης» στιγμή, 1999, ISBN: 960-269-182-4.

Μέλισσα, που να πήγαν τάχα εκείνα

τα εκθαμβωτικά κι εξαίσια κάλλη

της περιλάλητης θωριάς σου; Που είναι

τα φρύδια τ’ ακατάδεχτα, το ύφος

όλο έπαρση, ο περήφανος λαιμός,

τα ολόχρυσα βραχιόλια πλήθος, γύρω

στους λεπτούς αστραγάλους σου; Έχεις τώρα

ξεχτένιστα μαλλιά χωρίς στολίδια

κι είναι τα πόδια σου χοντρά. Τελειώνουν

μ’ αυτόν τον τρόπο οι σπάταλες εταίρες.

 

«Τα επιγράμματα του Ρουφίνου Πρόλογος – Μετάφραση – Σχόλια ΤΑΣΟΣ ΡΟΥΣΣΟΣ», βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, 2003, ISBN: 960-05-1059-8.

    Πού είναι, Μέλισσα, εκείνα τα χρυσά

και περίοπτα κάλλη της πολυθρύλητης ομορφιάς;

   Που είναι τα φρύδια, ο υπερήφανος αέρας,

    ο ψηλός λαιμός και ο χρυσοστολισμένος πλούτος

                των μαγαλόπρεπων ταρσών; Τώρα

μαλλιά λιγοστά και μπερδεμένα, τα πόδια σου τραχιά

  αυτή είναι η κατάληξη των σπάταλων παλλακίδων.

«ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ Ανθολογία Παλατινή Βιβλίον Ε': Επιγράμματα ερωτικά διαφόρων ποιητών 835 «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» Εκδότης Οδυσσέας Χατζόπουλος», ΚΑΚΤΟΣ, 2003, ISBN: 960-352-908-7.

Πού πήγαν, Μέλισσα, τα πολυθρύλητα χρυσά και θαυμαστά

                                                                            σου κάλλη;

Που τα φρύδια σου, πού η περηφάνια, που ο λεπτός λαιμός

και οι γεμάτοι χρυσάφι αστράγαλοί σου;

Τώρα λίγα κι αραιά τα μαλλιά σου

κι οι γάμπες σου ισχνές, θυμίζουν τράγο.

Αυτή είναι η κατάληξη των σπάταλων παλλακίδων!

 

«ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΡΩΤΙΚΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ Μετάφραση ΝΙΚΟΣ ΜΟΥΛΑΚΑΚΗΣ», Α. Α. ΛΙΒΑΝΗΣ, 2003, ISBN: 960-14-0729-4.

Μέλισσα, που ’ναι τα έκθαμβα χρυσαφικά σου εκείνα,

   τα κάλλη της διαβόητης φανταστικής μορφής σου,

τα φρύδια, η περηφάνειά σου, ο καμαρωτός λαιμός σου,

   των τορνευτών αστραγάλων ο χρυσοφόρος πλούτος;

Τώρα λειψή, με φουσκωτά κανιά και κασιδιάρα. . .

   Τέτοια στερνά τις άσωτες προσμένουν παλλακίδες.

 

«ΡΟΥΦΙΝΟΥ ΕΡΩΤΙΚΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΑΝΝΗ ΔΑΛΛΑ», ΗΡΙΔΑΝΟΣ, 2008, ISBN: 978-960-335-134-4.

Α ρε Μέλισσα, τι γίναν, ρε συ, πού πήγαν

όλα εκείνα τα χρυσά και τα περίοπτα κάλλη

της πολυθρύλητης ειδής σου – η άφραστη αρμονία;!. . .

Και πού ’ναι τα τώρα της φαντασίας σου τα μάγια;!

Πού ’ναι τα φρύδια σου τα γραμμένα σαν τόξα;. . .

Το γαύρο σου φρόνημα πού είν’ το χαημένο;. . .

Των θεσπεσίων ταρσών σου η χρυσοφόρα σπατάλη, ε;

Ψάχνω να βρω την υπέροχη κόμη σου

Και βλέπω μονάχα κάτι λίγες τρίχες και τζίβα·

Κοιτώ τα πόδια σου, κι είν' σα να βλέπω τραγοπόδαρα!

Ιδού, λέω, πως ξετελεύουν οι παλλακίδες οι ακόλαστες! 

«Των εραστών τα μάτια είναι πάντα σα βροχή. . . ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Επιγράμματα Ερωτικά Εισαγωγικό σημείωμα και μετάφραση Γιώργος Κεντρωτής», GUTENBERG, 2014, ISBN: 978-960-01-1625-0.

Και επειδή, πλέον, το διαδίκτυο έχει «εισβάλει μέσα», όπως λένε και γράφουν οι βαριά μορφωμένοι, στη ζωή μας παραθέτω και μία μετάφραση του επιγράμματος στα Αγγλικά, για να δικαιολογηθεί και το «+1» του τίτλου:

 

Editio: W. R. Paton

Where, Melissa, now is the golden and admired brilliance of thy renowned beauty? Where are they, thy disdainful brow and thy proud spirit, thy long slender neck, and the rich gold clasps of thy haugthy ankles? Now thy hair is unadorned and unkempt and rags hang about thy feet. Such is the end of prodigal harlots.

 

Μετά από αυτήν την παράθεση των 8+1 εκδοχών, για το πώς μεταφράζεται / μεταφέρεται / παραποιείται ένα επίγραμμα της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στη σύγχρονη Ελληνική / Αγγλική γλώσσα θα καταφύγω, τελικά, και στα λεξικά για να δούμε την ερμηνεία κάποιων λέξεων του αρχικού κειμένου. Πάμε! 

περίοπτος -η -ο [períoptos]: Ε5 : 1. που τον βλέπουν από παντού· περίβλεπτος: Περίοπτη θέση. Περίοπτο κτίσμα. ~ ναός. 2. (μτφ.) εξέχων, έξοχος: Περίοπτη θέση. ~ ρόλος. [Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

φαντασία:. . . 4) εντύπωσις, παράστασις φανταστική, ίνδαλμα, πλάσμα φανταστικόν [Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης]

γαύρος, ον, -α, -ον (γαίω): ο καυχώμενος, υπερηφανευόμενος, δια τι // αλαζών, αγέρωχος // ο περιφρονητικώς προς τους άλλους φερόμενος // ευπτόητος [Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης]

φρόνημα, ατος, το (φρονέω): . . . εν τω πληθ. σκέψεις, σκοποί [Κων. Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης]

αυχήν - ένος: . . . ο όλος λαιμός [Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης]

σοβαρός, α, ον: . . . 2) αλαζονευόμενος, πομπώδης, μεγαλοπρεπής, υπερήφανος [Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης]

ταρσός: ο [tarsós] Ο17 : (ανατ.) 1. το πίσω μέρος του σκελετού του άκρου ποδιού, που αποτελείται από τρεις σειρές μικρών οστών: Στα οστά του ταρσού περιλαμβάνεται ο αστράγαλος και η φτέρνα. 2. εσωτερικός ινώδης ιστός του βλεφάρου. [Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

ψαφαρός: αυτός που μπορεί εύκολα να κονιορτοποιηθεί, εύθριπτος // (αρχ.) 1. (για έδαφος) αμμώδης ή ρηγματωμένος) . . . [Πάπυρος, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας]

ψαφαρό-θριξ, τριχός: ο, η, (ψαθαρός + θριξ) ο έχων τρίχωμα ξηρόν, αυχμηρόν, τραχύ ή ο έχων δασύτριχον περίβλημα. [Κων. Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης]

Αν φτάσατε μέχρι εδώ, τι να πω; Εύγε!

Να Προσέχετε και να είσαστε Καλά!

Ένα κλικ μακριά Διονύσης Σαββόπουλος και «Είδα την Άννα Κάποτε» από το εξαιρετικό άλμπουμ του «Το Περιβόλι του Τρελλού» [1969]:

17/03/2021