1358. Ανατολικά της Εδέμ

Η Βα ξεκίνησε να διαβάζει το μυθιστόρημα «East of Eden” του John Steinbeck. Θυμήθηκα ότι, στη βιβλιοθήκη του χολ, είχα ένα αντίτυπο του βιβλίου «Ανατολικά Της Εδέμ», του Τζον Στάινμπεκ. Παρακινήθηκα. Ξεκίνησα κι εγώ να (ξανα)διαβάζω, πάντα πρωί και στην βεράντα της Τ47, το βιβλίο «Ανατολικά Της Εδέμ».

Για πρώτη φορά θα πρέπει να το διάβασα την δεκαετία του 70. Δεν θυμόμουν τίποτα! Το αντίτυπό μου σκληρόδετο, έκδοση του βιβλιοπωλείου Α. Ν. Συρόπουλος, στη Θεσσαλονίκη. Να ψάξω στο άγιο διαδίκτυο να βρω πότε εκδόθηκε, συλλογίστηκα. Μπήκα. Έκανα ό,τι γνώριζα, για τα τοιαύτα, και ό,τι μπορούσα. Δεν βρήκα τίποτα. Μια μικρή απογοήτευση. Συμπέρασμα πρώτο: Δεν τα πάντα, στο διαδίκτυο, υπάρχουν.

Μάλιστα ούτε καν είχα σημειώσει το πότε απόκτησα το αντίτυπό μου αυτό. Εικάζω ότι η απάντηση, για το πότε αποκτήθηκε, βρίσκεται στο απόσπασμα. του προσωπικού μου και χειρόγραφου ημερολογίου, που ακολουθεί:

36. 20/04/82, [0559], Τετράδιο 06, Σελίδα 104

Χθες το πρωί και γύρω στις 9 τηλεφώνημα του Γ.Π. Μου είπε ότι θα μου έφερνε κάτι βιβλία και μερικούς δίσκους. Και μου έφερε! Ένα σωρό βιβλία, κυριολεκτικά, που γέμιζαν ασφυκτικά το πορτ-μπαγκάζ του αυτοκινήτου του! Ανάμεσά τους μια Αγγλική Εγκυκλοπαίδεια (CAXTON), μία ιατρική, μία σχετική με φυτά και ζώα, τα άπαντα του Σουρή και άλλα πολλά. Τα είχα χάσει! Και οι δίσκοι, που ήταν γύρω στους 65!! Μόλις που πρόλαβα, όπως και στα πάμπολλα βιβλία, να τους ρίξω μια ματιά. Έλεγα, μέσα στο ΄82, να φτάσω τους 250 δίσκους και έχω ήδη αγγίξει τους 300! Τώρα έχω την λαχτάρα να γυρίσω και να καλοκοιτάξω όλα αυτά τα αποκτήματα.

Την ανάγνωση την ξεκίνησα την Τετάρτη, 21 Ιουλίου 2021, και την ολοκλήρωσα τη Δευτέρα, 2 Αυγούστου 2021.Πεντακόσιες εβδομήντα τέσσερεις (574) σελίδες σε δέκα τρεις (13) ημέρες, συν όλα τα άλλα. Το ότι η μετάφραση του βιβλίου ήταν του αποδεδειγμένα άξιου Κοσμά Πολίτη έπαιξε σημαντικό ρόλο και στο να ξεκινήσω την συγκεκριμένη ανάγνωση και στο να την απολαύσω.

Λοιπόν, το ομολογώ. Το καταευχαριστήθηκα. Το κείμενο έρρεε. Οι χαρακτήρες ζωντάνευαν, οι περιγραφές δεν κούραζαν, η ζωή, στην κοιλάδα του Σαλίνας, ξεδιπλωνόταν. Η μετάφραση του Πολίτη ζωντανή, άμεση, ακριβής. Το κατόρθωμα του μεταφραστή ότι ούτε για μια στιγμή δεν περνούσε από το μυαλό σου ότι διάβαζες ένα μεταφρασμένο μυθιστόρημα. Το “East of Eden” εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1952 και ο ίδιος ο συγγραφέας του το θεωρούσε το magnum opus του.

Μεταφράζω, πρόχειρα, από το λήμμα “East of Eden” της Αγγλικής έκδοσης της Βικιπαίδειας:

Το «Ανατολικά της Εδέμ» είναι ένα μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα και κάτοχου βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Τζων Στάινμπεκ. Εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1952 και από πολλούς θεωρείται το πλέον φιλόδοξο μυθιστόρημα του Στάινμπεκ και από τον ίδιο τον Στάινμπεκ να είναι το magnum opus του. Ο Στάινμπεκ για το «Ανατολικά της Εδέμ» δήλωσε «περιέχει τα πάντα όσα κατόρθωσα να μάθω για την τέχνη ή το επάγγελμα μου όλα αυτά τα χρόνια,» και αργότερα είπε «θαρρώ πως οτιδήποτε άλλο έχω γράψει ήταν, κατά μία έννοια, πρακτική άσκηση γι’ αυτό». Το μυθιστόρημα αρχικά ήταν αφιερωμένο στους νεαρούς γιους του Στάινμπεκ. Τομ και Τζων (τότε 6½ και 4½ ετών). Ο Στάινμπεκ επιθυμούσε να περιγράψει γι’ αυτούς την κοιλάδα του Σαλίνας: τα τοπία, τους ήχους, τις οσμές και τα χρώματα.

Ανατρέχοντας στο λήμμα «Κοσμάς Πολίτης» της Βικιπαίδειας βρήκα ότι η συγκεκριμένη μετάφραση εκδόθηκε το 1956 από τις Εκδόσεις Συρόπουλου, στη Θεσσαλονίκη. Συμπέρασμα δεύτερο, λοιπόν: πιθανότατα δεν είμαι και τόσο επιδέξιος στην άντληση στοιχείων από το διαδίκτυο, κι ας νομίζω. . . Το αντίτυπό που έχω στην κατοχή μου, πάντως, μοιάζει να μην είναι του 1956. Αν κρίνω από την κατάστασή του θα έλεγα ότι είναι από τη δεκαετία του 60 ή και του 70.

Όπως και να έχει, βεβαίως και η μετάφραση δείχνει την ηλικία της αλλά με ένα τρόπο που προσωπικά τον βρίσκω γοητευτικό και ιδιαίτερα ελκυστικό. Διαβάζοντάς το, λοιπόν, δεν παρέλειψα να επισημαίνω λέξεις και φράσεις που, από την άποψη της μετάφρασης, μου φάνηκαν ιδιαίτερες. Για παράδειγμα:

Βουνοραχιές, χούμο, στουρναρότοπος, ώσαμε, πού είχε, λαθευτεί, να ξεμυστηρευτεί, διψούσε για κόρφο και ρογοβύζι, ισκιόφωτο, τα τραγανά της μύτης του, μιας γυναίκιας καρδιάς, φωνοκόπι, κουρμπάτσι, . . . και θάθελα να το βεβαιωθώ, κοίταζε άπλανα μπροστά του, πορτομοναί (πορτοφόλι), μούχρωμα,  κουγκουάροι (πούμα), πανσιονέρισα (αυτή που νοικιάζει δωμάτιο και μένει στο σπίτι μιας οικογένειας), Εσύ κάθου και ξεκουράζου, θέτε (θέλετε), αστασία (έλλειψη σταθερότητας, αστάθεια), να το μυτερώσω, ασπρική (τα ασπρόρουχα), καλότα (σκουφάκι, θόλος, κορυφή καπέλου), κάνα (η κάνη), Νεγρέσα, Μη στοιχηματάς μ’ εμένα, ρουχαλητό, τζάντα, τσέτουλες, βοτουλισμός (αλλαντίαση)

Αλλά και:

Κι ύστερα πέθανε, κι ο νεκρός της στάλθηκε στην οικογένεια, Τα λόγια της ξεχυθήκανε καταποδιαστά, «εμένα μη μου τα κολλάς αυτά.», ξυλόμπροκες, ηρεμίζει, ραχβάνι (πλαγιοποδισμός), μολεμένοι και φιλόνεικοι, κουτελίτης (κακής ποιότητας κρασί), αγγειό, λεχουδάκι (νεογέννητο μωρό), μα όχι και το άπαντο, υστερνόπονος, βουνοτόπι, ξεχειλάει, βουαλέτα (βέλο), μορφίνα (μορφίνη), κελεψέδες (χειροπέδες), πάχυτα, Πριν ακόμα τον προσβλέψει από το ύψος της έδρας του. . ., μεντέρι (χαμηλός καναπές), είτανε προσώπατα, φουριαστός, πλακάρ (ντουλάπι), μπουγιόν (bouillon: κρεατόσπουπα, bouillon cube: κύβος ζωμού κρέατος)

Αναζήτηση στο διαδίκτυο για το “East of Eden” δίνει: «Περίπου 167.000.000 αποτελέσματα (0,78 δευτερόλεπτα)», στα Αγγλικά (και κάποια στα Ελληνικά). Καταλαβαίνετε. Γνώση των Αγγλικών και διάθεση να υπάρχει και μπορείτε να ασχολείστε δια βίου με το συγκριμένο έργο. Για το μέγεθος του μυθιστορήματος, το πλήθος των πρωταγωνιστών και των δευτεραγωνιστών είναι ευάριθμο. Σε κάθε περίπτωση πάντως υπάρχει, στο διαδίκτυο πάντα, ένα πλήθος  εγγραφών όπου παρουσιάζονται οι χαρακτήρες του έργου, όπως π.χ. εδώ, που μπορεί κανείς να συμβουλευτεί, κυρίως αν διαβάζει αποσπασματικά το «Ανατολικά της Εδέμ».

Να συνυπολογιστεί ότι ένα σημαντικό πλήθος εγγραφών αφορά τη (σιγά να μην γράψω: στη) μεταφορά του μυθιστορήματος στην  οθόνη (όπως λέγαμε παλιά – τώρα στην εποχή του Netflix, και των παρόμοιων πλατφορμών, τρέχα γύρευε). Την ταινία, παραγωγής του 1955, σκηνοθέτησε ο Ελίας Καζάν. Αντιγράφω, από το σχετικό λήμμα της Ελληνικής Βικιπαίδειας:

Η ταινία Ανατολικά της Εδέμ (αγγλ. East of Eden) είναι δράμα παραγωγής 1955, σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν, βασισμένο στο δεύτερο μέρος του ομώνυμου μυθιστορήματος του Τζον Στάινμπεκ. Η ταινία πραγματεύεται τη ζωή ενός ανήσυχου νέου, που ψάχνει να βρει την ταυτότητά του και προσπαθεί να κερδίσει την αγάπη και την εμπιστοσύνη του ιδιαίτερα θρήσκου πατέρα του, ο οποίος φαίνεται να δείχνει την προτίμησή του στον πρωτότοκό του γιο. Στην ταινία πρωταγωνιστούν η Τζούλι Χάρις, ο Ρέιμοντ Μάσεϊ και ο Τζέιμς Ντιν στον πρώτο κινηματογραφικό του ρόλο. Τους πρωταγωνιστές πλαισιώνουν οι: Μπερλ Άιβς, Ρίτσαρντ Ντάβαλος και Τζο βαν Φλιτ, ενώ υπεύθυνοι για τη διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος είναι ο Πολ Όσμπορν κι ο ίδιος ο Τζον Στάινμπεκ.

Προσωπικά, και μιλώντας για το βιβλίο, βρήκα ιδιαίτερα συμπαθητικό και ολοκληρωμένο τον χαρακτήρα του Κινέζου Λη για τον οποίο μεταφράζω, πρόχειρα και πάλι, από τον ιστότοπο στον οποίο αναφέρομαι, με το εδώ, πιο πάνω:

Λη

Ο πιστός μάγειρας και οικονόμος του Άνταμ Τρασκ, ένας μορφωμένος άνθρωπος οι γονείς του οποίου μετανάστευσαν από την Κίνα στην Αμερική. Ο Λη συχνά υιοθετεί μια παραφθαρμένη προφορά των Αγγλικών για να ανταποκριθεί στην εικόνα των Αμερικανών γι’ αυτόν. Ένας φιλοσοφημένος άνθρωπος, συχνά δίνει φωνή στα θέματα του μυθιστορήματος, περιλαμβανομένης της βασικής ιδέας του timshel. Σε όλο το μυθιστόρημα ο Λη λειτουργεί σαν σταθεροποιητική δύναμη στο νοικοκυριό των Τρασκ.

Timshel, λοιπόν, εβραϊκή λέξη, η οποία στα Αγγλικά, μεταφράζεται σαν “Thou mayest” ή, στα σύγχρονα Αγγλικά, “you may”. Λέξη η οποία συναρτάται με τον πυρήνα του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, ο οποίος δεν είναι άλλος από την ιστορία του Άβελ και του Κάιν, όπως αυτή εμφανίζεται στα δεκαέξι εδάφια του τετάρτου Κεφαλαίου του βιβλίου «Γένεσις», της Παλαιάς Διαθήκης. Συγκεκριμένα:

1 ΑΔΑΜ δε έγνω Εύαν την γυναίκα αυτού, και συλλαβούσα έτεκε τον Κάϊν και είπεν· εκτησάμην άνθρωπον δια του Θεού. 2 και προσέθηκε τεκείν το αδελφόν αυτού, τον Άβελ. και εγένετο Άβελ ποιμήν προβάτων, Κάϊν δε ην εργαζόμενος την γην. 3 και εγένετο μεθ’ ημέρας ήνεγκε Κάϊν από των καρπών της γης θυσίαν τω Κυρίω, 4 και Άβελ ήνεγκε και αυτός από των πρωτοτόκων των προβάτων αυτού και από των στεάτων αυτών. και επείδεν ο Θεός επί Άβελ και επί τοις δώροις αυτού, 5 επί δε Κάϊν και επί ταις θυσίαις αυτού ου προσέσχε. και ελυπήθη Κάϊν λίαν, και συνέπεσε τω προσώπω αυτού. 6 και είπε Κύριος ο Θεός τω Κάϊν· ίνα τι περίλυπος εγένου, και ίνα τι συνέπεσε το πρόσωπόν σου; 7 ουκ εάν ορθώς προσενέγκης, ορθώς δε μη διέλης, ήμαρτες; ησύχασον· προς σε η αποστροφή αυτού, και συ άρξεις αυτού. 8 και είπε Κάϊν προς Άβελ τον αδελφόν αυτού· διέλθωμεν εις το πεδίον. και εγένετο εν τω είναι αυτούς εν τω πεδίω, ανέστη Κάϊν επί Άβελ τον αδελφόν αυτού και απέκτεινεν αυτόν. 9 και είπε Κύριος ο Θεός προς Κάϊν· που έστιν Άβελ ο αδελφός σου; και είπεν· ου γινώσκω· μη φύλαξ του αδελφού μου ειμί εγώ; 10 και είπε Κύριος· τι πεποίηκας; φωνή αίματος του αδελφού σου βοά προς με εκ της γης. 11 και νυν επικατάρατος συ από της γης, ή έχανε το στόμα αυτής δέξασθαι το αίμα του αδελφού σου εκ της χειρός σου· 12 ότε εργά την γην, και ου προσθήσει την ισχύν αυτής δούναί σοι· στένων και τρέμων έση επί της γης. 13 και είπε Κάϊν προς Κύριον τον Θεόν· μείζων η αιτία μου του αφεθήναί με· 14 ει εκβάλλεις με σήμερον από προσώπου της γης και από του προσώπου σου κρυβήσομαι, και έσομαι στένων και τρέμων επί της γης, και έσται πας ο ευρίσκων με, αποκτενεί με. 15 και είπεν αυτω Κύριος ο Θεός· ουχ ούτως, πας ο αποκτείνας Κάϊν επτά εκδικούμενα παραλύσει. και έθετο Κύριος ο Θεός σημείον τω Κάϊν του μη ανελείν αυτόν πάντα τον ευρίσκοντα αυτόν. 16 εξήλθε δε Κάϊν από προσώπου του Θεού και ώκησεν εν γη Ναίδ κατέναντι Εδέμ.

Το τμήμα του κειμένου, πιο πάνω, που επισημαίνεται με  υπογράμμιση στο “East of Eden” εμφανίζεται, στο Κεφάλαιο 22, σαν:

“And Cain was very wroth, and his countenance fell. And the Lord said unto Cain, “Why art thou wroth? And why is thy countenance fallen? If thou doest well, shalt thou not be accepted? And if thou doest not well, sin lieth at the door. And unto thee shall be his desire, and thou shalt rule over him.”

Το εδάφιο αυτό προβληματίζει τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος και τους βάζει σε σκέψεις σχετικά με τη φύση της αμαρτίας και τη συγχώρεση. Τόσο που, ο μορφωμένος Λη να μελετήσει το ζήτημα και να ζητήσει τη βοήθεια των σοφών της, ευρύτερης, οικογένειας των Λη στην Αμερική. Το συμπέρασμά τους; Αυτό:

“After two years we felt that we could approach your sixteen verses of the fourth chapter of Genesis. My old gentlemen felt that these words were very important too—’Thou shalt’ and ‘Do thou.’ And this was the gold from our mining: ‘Thou mayest.’ ‘Thou mayest rule over sin.’ The old gentlemen smiled and nodded and felt the years were well spent. It brought them out of their Chinese shells too, and right now they are studying Greek.”

Ή, στην μετάφραση του Κοσμά Πολίτη:

«Ύστερ’ από δύο χρόνια, κρίναμε πως μπορούσαμε να ζυγώσουμε τα δεκαέξι σας εδάφια, στο τέταρτο κεφάλαιο της Γένεσης. Και οι γηραιοί μου κύριοι παραδεχτήκανε πως αυτές οι λέξεις έχουν μεγάλη σημασία: «Συ άρξεις» και «Συ άρξον». Και να το χρυσάφι που ανακαλύψαμε στις ανασκαφές μας: «Άρξαις αν» - θα μπορέσεις να κυριαρχήσεις την αμαρτία. Οι γηραιοί κύριοι χαμογελάσανε, κουνήσανε το κεφάλι τους, με την αντίληψη πως αυτά τα χρόνια δεν πήγαν χαμένα. Έτσι βγήκανε από το κινέζικο καβούκι τους, και τούτη την ώρα σπουδάζουνε τ’ Αρχαία Ελληνικά».

Για να ακολουθήσει το εξής:

-               Μα δεν το βλέπετε φώναξε ζωηρά ο Λη. «Η Αμερικανική Κανονική Βίβλος προστάζει τους ανθρώπους να θριαμβεύσουν επί της αμαρτίας, που μπορείτε να την ονομάσετε άγνοια. Η μετάφραση των εβδομήντα δίνει μιαν υπόσχεση με το «συ άρξεις», σημαίνοντας πως οι άνθρωποι θα θριαμβεύσουν ασφαλώς επί της αμαρτίας. Αλλά η εβραϊκή λέξη, η λέξη Τίμσελ – το αν – αφήνει στον άνθρωπο την εκλογή. Είναι, ίσως, η σημαντικότερη λέξη στον κόσμο. Ρίχνει την ευθύνη στον άνθρωπο. Γιατί, κοντά στο «άρξαις αν» - στο «μπορείς να κυριαρχήσεις» - είναι επίσης νοητό και το «μπορείς να μην κυριαρχήσεις». Δεν το καταλαβαίνετε;

Ή, στο πρωτότυπο κείμενο:

“The American Standard translation orders men to triumph over sin, and you can call sin ignorance. The King James translation makes a promise in “Thou shalt”, meaning that men will surely triumph over sin. But the Hebrew word, the word timshel – “Thou mayest” – that gives a choice. It might be the most important word in the world. That says the way is open. That throws it right back on a man. For if “Thou mayest” – it is also true that “Thou mayest not”. Don’t you see?”

Στο πιο πάνω απόσπασμα, του τέταρτου κεφαλαίου της Γένεσης, οφείλεται και ο τίτλος του μυθιστορήματος. Συγκεκριμένα στο εδάφιο με αύξοντα αριθμό δεκαέξι:

16 εξήλθε δε Κάϊν από προσώπου του Θεού και ώκησεν εν γη Ναίδ κατέναντι Εδέμ.

Όπου το «κατέναντι Εδέμ» μεταφράζεται «Ανατολικά της Εδέμ» και δίνει τον τίτλο του μυθιστορήματος.

Γνωρίζω· ήδη έχω γράψει πολλά και μάλλον σας κούρασα. Όμως δεν μπορώ να αντισταθώ στον, συνήθη όταν γράφω για βιβλία σε αυτό το ημερολόγιο, πειρασμό του να παραθέσω κάποια αποσπάσματα, που με το μολύβι μου υπογράμμισα, διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο. Ωστόσο, μιας και η έκδοση στην οποία το διάβασα μοιάζει αρκετά σπάνια, δεν θα παραθέσω τους σχετικούς αριθμούς σελίδων. Ιδού:

Και καταγόταν, φυσικά, από τους παλιούς βασιλιάδες της Ιρλανδίας, όπως ο κάθε Ιρλανδός που σέβεται τον εαυτό του.

Η Λίζα Χάμιλτον είταν ένα πολύ διαφορετικός τύπος Ιρλανδέζας. Το κεφάλι της είταν μικρό και στρογγυλό, κι είχε μέσα μικρές στρογγυλές πεποιθήσεις.

Μα ένας φτωχός – τι του χρειάζεται η ποίηση κι η ζωγραφική, κι η μουσική που δεν ταιριάζει για χορό ή για τραγούδι; Αυτά δεν βοηθάνε για να βγάλει το ψωμί του ή για να ντύσει τα κουρελιάρικα παιδιά του. Κι αν, παρ’ όλα αυτά επιμένει, θα πει πως έχει κρυφούς σκοπούς, που δεν αντέχουνε στο φως της ημέρας.

Η πόρνη είναι η μεγάλη ασφάλεια για ένα δειλό άντρα.

Έδειχνε και τον αστράγαλό της, έτσι σα νάτανε τυχαίο. Πάντα έδειχνε τον αστράγαλό της.

Η ιστορία έχει εκκριθεί από τους αδένες ενός εκατομμυρίου ιστορικών.

Και ποιος δεν έχει ανασκαλέψει νοερά το βούρκο;

Ούτε ξαπόσταζε ούτε διασκέδαζε, έγινε πλούσιος δίχως χαρά, κι είχε υπόληψη μα όχι φίλους.

Λένε πως είναι επικίνδυνο να ρωτάς  έναν Ιρλανδό, γιατί σου απαντάει αμέσως.

Μου φαίνεται πως θα γίνει ανοιχτομάτης άνθρωπος, κι η καπατσοσύνη περιορίζει την ανάπτυξη του μυαλού.

Έχει το χάρισμα της καρτερικής αφοσίωσης δίχως ελπίδα ανταμοιβής.

Η κρυφή εκδίκηση είχε γίνει γι αυτόν κάτι σα δημιουργική εργασία.

Μια βαριά συνείδηση είναι το καλύτερο κίνητρο προς τη φιλανθρωπία.

Βλέπεις, Γουίλ, δεν ψάχνω μια δουλιά, ψάχνω μιαν απασχόληση.

Ο Καλ δεν μισούσε το ψέμα, αλλά το νάσαι αναγκασμένος να πεις ψέματα.

Ο Καλ παρακολουθούσε τον αδελφό του να θριαμβεύει καταπατώντας αμαρτίες που ποτέ του δεν είχε κάνει.

Κατά διαστήματα η Σαλίνας υπέφερε από ήπια ρεψίματα ηθικής.

Πρέπει νάναι κανείς πολύ πλούσιος για να ντύνεται άσκημα σαν εσάς. Οι φτωχοί πρέπει να ντύνονται καλά.

Ο Κάλεμπ, που οι πίκρες του θάπρεπε νάχανε τον Όμηρό τους.

Για να το πούμε ξεκάθαρα, οι πολύ πλούσιοι ειν’ ένα μάτσο παλιάνθρωποι.

Πανδημία. Καύσωνας. Πυρκαγιές. Κατάσταση πολιορκίας. Θλίβομαι. Πιστεύω ότι θα έλθουν καλύτερες μέρες. Μέχρι τότε: Πίστη (στον άνθρωπο), Υπομονή κι Ελπίδα.

Στο μεταξύ, όσο μπορούμε, ας αποφύγουμε την ασχήμια και την κακότητα που δηλητηριάζουν.

Να προσέχετε.

Ένα κλικ μακριά Tina Turner και “What’s Love Got To Do With It” (1984):

07/08/2021