Στην προηγούμενη, του παρόντος, εγγραφή
αναφέρθηκα στην ηχογράφηση μιας ανάγνωσης, την οποία έψαχνα και, τελικά, βρήκα.
Λοιπόν, στην κασέτα με αύξοντα αριθμό 23, και πάλι στην Α' πλευρά της, βρήκα,
και απομαγνητοφώνησα (σιγά το δύσκολο), και το που, πολλαπλώς, θα ακολουθήσει
κείμενο. Ημερομηνία ηχογράφησης; Η Τετάρτη, 25 Ιανουαρίου του έτους 1984. Μόλις
πριν τριάντα επτά(37) έτη.
Το είχα λησμονήσει ότι το είχα ξεστομίσει. Το
άκουσα, πριν την της Ιλιάδας ανάγνωση, και δεν το βρήκα άσχημο. Αναρωτήθηκα
μάλιστα: Δικό μου είναι; Στην ωραία, τουδιαδικτύου, εποχή που ζούμε το να ερευνήσεις τα σχετικά με την πατρότητα ενός
κειμένου είναι, συνήθως, λίγα κλικ μακριά. Το google - έψαξα. Δεν βρήκα κάτι
σχετικό. Το αποφάσισα. Δικό μου είναι (και σιγά το αριστούργημα)!
Τέσσερεις, μέχρι τώρα, εγγραφές για τον Μάρτιο,
του 2021, και έψαχνα την πέμπτη και, για τον μήνα, κατά συνθήκη τελευταία. Και
δεν το απομαγνητοφωνημένο ανεβάζω; σκέφτηκα. Καλή η ιδέα, το αποφάσισα, το ξεκίνησα. Ναι, αλλά με ποια γραμματοσειρά; Τις συνήθεις (Georgia, Verdana, BookmanOldStyle); ή κάποια πιο, θα έλεγα, εξεζητημένη. Κι αν
χρησιμοποιήσω κάποια γραμματοσειρά ασυνήθιστη πώς θα την εμφανίσει ό γνωστός και πανβλαμμένος επεξεργαστής κειμένου του blogger;
Το πρώτο που έκανα ήταν να εμφανίσω το κείμενο
μου στις διαθέσιμες γραμματοσειρές του MSWord για να διαλέξω ποια θα χρησιμοποιήσω.
Περιφερειακή, εντελώς, γλώσσα τα Ελληνικά για τον ψηφιακό κόσμο και αυτό
φαίνεται και στις διαθέσιμες γραμματοσειρές. Άλλες την υποστηρίζουν πλήρως,
άλλες μερικώς, άλλες καθόλου.
Κριτήριο, για εμένα τουλάχιστον, το πώς
εμφανίζεται στις διάφορες γραμματοσειρές, κυρίως το γράμμα «π» και,
δευτερευόντως, το γράμμα «μ». Ασχολήθηκα. Ας είναι καλά η δυνατότητα «Αντιγραφή
– Επικόλληση». Κατέληξα με το κείμενό μου σε δεκατέσσερις (14) διαφορετικές,
του γούστου μου, γραμματοσειρές. Και ο ηλίθιος του bloggerεπεξεργαστής;
Ευτυχώς που υπάρχουν και οι εικόνες! Ευτυχώς,
επίσης και δεύτερο, που έχω εγκατεστημένο στον Η/Υ της Τ47 το, δωρεάν,
πρόγραμμα GadwinPrintscreen 4.7. Η λύση απλή. Σώζουμε το κείμενο σαν εικόνα
και την, αντ' αυτού, ανεβάζουμε. Διατηρούμε, με το τέχνασμα αυτό, και την επιθυμητή του κειμένου μορφή αλλά και, κυρίως, την ψυχική μας ηρεμία!
Επειδή, βεβαίως, δεν είναι σωστό να ταλαιπωρεί
κανείς τους ευγενικούς, και ευάριθμους ομολογουμένως, αναγνώστες του από τις δεκατέσσερις
εκδοχές εμφάνισης του κειμένου ξεχώρισα, με τη διάθεση της στιγμής, πέντε (5)
τις οποίες και παραθέτω:
Ελπίζω, και παρακαλώ, να όλοι εξακολουθείτε να
προσέχετε!
Το θυμόμουν
καλά. Κάποια στιγμή είχα φωναχτά διαβάσει ένα απόσπασμα από την Ιλιάδα, του Ομήρου βεβαίως. Το είχα
κασετοηχογραφήσει. Μια σχολική έκδοση της Ιλιάδας είχα, τότε, σιμά μου και
συχνά – πυκνά διάβαζα. Δυσκολευόμουν, θυμάμαι. Όλες αυτές οι περίεργες λέξεις,
οι συχνά κομμένες, με δυσκόλευαν. Για τούτο, ίσως, βάλθηκα φωναχτά να διαβάζω.
Ήθελα να τις ακούσω.
Θα σηκωθώ σε
λίγο να πάω να ψάξω το βιβλίο από το οποίο έκανα την ανάγνωση. Θα ξεκινήσω από
το κεντρικό ντουλάπι της βιβλιοθήκης στο χολ. Εκεί θα πρέπει να είναι. Μια
σχολική έκδοση, της Ιλιάδας δίχως μετάφραση του αρχαίου κειμένου, με σχόλια για
άγνωστες λέξεις, γραμματική και σύνταξη, αν θυμάμαι καλά.
Για τις ηχογραφημένες
κασέτες που έχω στην κατοχή μου, και τη μετατροπή του περιεχομένου τους σε
ψηφιακή μορφή, έχω μιλήσει εδώ και εδώ. Στα ψηφιακά
αρχεία των κασετών αυτών, λοιπόν, αναζήτησα την συγκεκριμένη ανάγνωση. Ατυχώς
δεν περιλαμβανόταν σε κάποιο συγκεκριμένο αρχείο που να επισημαίνεται
κατάλληλα. Προφανώς υπήρχε σε κάποιο συγκεντρωτικό, ηχογραφήσεων, αρχείο. Το
έψαξα λίγο και χαλαρά. Δεν το βρήκα.
Λίγες μέρες
πριν είπαν να αναζητήσω μεθοδικότερα τη συγκεκριμένη ανάγνωση. Βάλθηκα να
ακούω, με τυχαία σειρά, το ψηφιοποιημένο περιεχόμενο των κασετών μου. Λοιπόν,
την βρήκα την ηχογράφηση που ζητούσα! Βρισκόταν στο τέλος της πρώτης πλευρά της
κασέτας με αύξοντα αριθμό 23. Η ηχογράφηση είχε πλέον
ηλικία τριάντα επτά (37) ετών, είχε γίνει την Τετάρτη, 8 Φεβρουαρίου 1984.
Το απόσπασμα
που διαβάζω είναι από την Α' Ραψωδία της Ιλιάδας και περιλαμβάνει το προοίμιο
φτάνοντας μέχρι και τον στίχο 52. Είχα χρόνια να ακούσω την ηχογράφηση αυτή και
ναι! Δεν μου άρεσε ο τρόπος που το είχα διαβάσει. Τους πρώτους στίχους
κυριολεκτικά τους σκότωσα! Στη συνέχεια τα πήγα, θαρρώ, λίγο καλύτερα. Από λάθη
ανάγνωσης εντόπισα δύο. Στο πρώτο το «ἀπερείσι», στον δέκατο τρίτο στίχο, το προφέρω «ἀπειρείσι». Στο δεύτερο, και
σοβαρότερο, το «εὖ», του δέκατου ένατου
στίχου, το προφέρω «εύ». Το λάθος μου μεγάλο.
Μιας και
μπήκα στον κόπο, αφενός να βρω τη συγκεκριμένη ηχογράφηση και αφετέρου να την
μεταφέρω, μόνη της πλέον, σε ένα αρχείο mp3, μπήκα και στον
πειρασμό και να, ακόμα μία φορά, εκτεθώ. Χρησιμοποιώντας το “MovieMaker”, της Microsoft, έφτιαξα ένα videoγια τη συγκεκριμένη ανάγνωση. Οι εικόνες που εμφανίζονται
στο Video αυτό είναι από φωτογραφίες
μου, τραβηγμένες το 1984 και φερμένες στο φορμάτ του video (16:9).
Την έψαξα τη
σχολική μου Ιλιάδα. Δεν τη βρήκα. Ίσως και να την έχει πέσει θύμα κάποιου ProjectΔήμητρα. Υγεία πάνω απ’ όλα! Ακολουθούν οι στίχοι 1-52, της
την Α' Ραψωδίας της Ιλιάδας στο αρχαίο κείμενο και σε μετάφραση των Καζαντζάκη,
Κακριδή:
Τρίτη
εγγραφή, για τον τρέχοντα μήνα, και ακόμα ένα επίγραμμα από την Παλατινή, ή
καλύτερα την Ελληνική, όπως παρατήρησε ένας φίλος, Ανθολογία.
Πέμπτο
βιβλίο, στο οποίο περιλαμβάνονται τα ερωτικά επιγράμματα, και εικοστό έβδομο
κατά σειρά ένα επίγραμμα του Ρουφίνου. Θέμα του; «Τα τέρματα των σπαταλών
παλλακίδων».
Βεβαίως και
μπήκα στον πειρασμό, ο εντελώς ερασιτέχνης εγώ, να το μεταφράσω. Για να το
πράξω χρειαζόμουν βεβαίως, δεύτερο, βοήθεια από λεξικά, τα οποία ευτυχώς δεν
σπανίζουν στην Τ47, και να συμβουλευτώ μεταφράσεις, ή ό,τι άλλο, του
συγκεκριμένου επιγράμματος που είχα στη διάθεσή μου.
Με δεδομένη,
εκπεφρασμένη και καταγεγραμμένη την αγάπη μου για την Ελληνική Ανθολογία, καθώς
και για τα βιβλία, διαπίστωσα ότι είχα στη διάθεσή μου οκτώ (8) βιβλία που
περιείχαν μετάφραση του εικοστού έβδομου αυτού επιγράμματος.
Τα
συγκέντρωσα. Τα ξεφύλλισα. Βρήκα, στο καθένα, τη σχετική μετάφραση. Τη διάβασα. Ήταν φανερό ότι προερχόντουσαν από το ίδιο πρωτότυπο κείμενο (με εξαίρεση μία λέξη, για την οποία θα μιλήσουμε παρακάτω).
Μέχρι εκεί. Ο κάθε καλός μεταφραστής τραβούσε τον δικό του δρόμο. Άλλος
κρατιόταν όσο πιο κοντά, θαρρώ, μπορούσε στο αρχαίο κείμενο. Άλλος πλατείαζε.
Άλλος εφεύρισκε, επινοούσε και, μάλλον, το διασκέδαζε.
Κάποιοι, από
τους μεταφραστές, εξηγούσαν, στις εισαγωγές των βιβλίων τους, το σκεπτικό τους
της προσέγγισης του αρχαίου κειμένου, κάποιοι όχι. Το μόνο σίγουρο ότι, σε όλα
τα βιβλία, υπήρχε, πέραν της μετάφρασης, και το αρχαίο κείμενο. Αυτό κάτι
δείχνει.
Είναι μια
μικρή ευτυχία να έχεις κάνεις μητρική γλώσσα την Ελληνική. Αυτό του επιτρέπει
να προσεγγίσει κείμενα ηλικίας εκατοντάδων, έως χιλιάδων δύο, ετών και να
μπορεί να τα αναγνώσει και να καταλάβει και λίγα, έως αρκετά, πράγματα μιας και
κάποιες λέξεις έχουν παραμείνει αναλλοίωτες, χωρίς πάντοτε να κρατούν το ίδιο
νόημα, μέσα στην πορεία του χρόνου.
Σε αυτές τις
περιπτώσεις θεωρώ ότι η μετάφραση πρέπει να είναι υποβοηθητική στην κατανόηση
του αρχαίου κειμένου το οποίο θα πρέπει να είναι και αυτό το οποίο διαβάζουμε,
χαιρόμαστε και κρατάμε. Όπως έγραψα και εδώ:
Το επίγραμμα, στο μυαλό μου, είναι ταυτόσημο με
τη δωρικότητα (με την έννοια της λιτότητας) και την ακρίβεια. Όταν η μετάφραση
ξεπέφτει στην περίφραση, πέρα από το όρια που θέτει η χρονική απόσταση, εγώ αρρωσταίνω.
Δεν λειτουργώ.
Θα παραθέσω,
λοιπόν, τις οκτώ μεταφράσεις / εκδοχές του συγκεκριμένου επιγράμματος και θα
σας αφήσω, όσοι αντέχετε να ασχοληθείτε, να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα.
Το ευχάριστο είναι ότι θα σας απαλλάξω από τον κόπο να διαβάσετε και μία δική
μου μετάφραση / εκδοχή. Επιφυλάσσομαι για κάποιο άλλο, άτυχο, επίγραμμα!
Να σημειωθεί
ότι στον πέμπτο στίχο του επιγράμματος, και συγκεκριμένα για την τελευταία του
λέξη, υπάρχει μία σύγχυση για το εάν αυτή είναι «τραχεία», «παχεία» (Τάσος
Ρούσσος, Γιάννης Δάλλας) ή «τραγεία» (Νίκος Μουλακάκης) ή και «τε τρύχη» (Α.
Λεντάκης). Ο καθένας λοιπόν μεταφράζει, ή προσπαθεί, τέλος πάντων, σύμφωνα με τις
λέξεις που υπάρχουν στο αρχαίο κείμενο. Στα αρχαία κείμενα, βλέπετε, συμβαίνουν
και αυτά (υπάρχουν φθορές και, ίσως, και κακογράφοι αντιγραφείς).
της πολυθρύλητης όψης σου;
Πού τα φρύδια και το περήφανο φρόνημα
κι ο μεγάλος λαιμός σου,
κι η χρυσοφόρα σπατάλη των στιβαρών σου ταρσών;
Μαδημένα τώρα κι αστόλιστα τα μαλλιά, και στα πόδια
κουρέλια.
Τέτοιο το τέλος των σπάταλων παλλακίδων.
Πού είναι εκείνα, Μέλισσα, τα χρυσαφένια
και περίβλεπτα
Της πολυθρύλητης της φαντασίας σου τα κάλλη;
Πού είναι τα φρύδια, τα γαύρα τα φρονήματα
κι ο τορ- νευτός
αυχένας
Και των περήφανων ταρσών η χρυσοφόρα σπατάλη*;
Τώρα φτωχή κι αραιή η
κόμη, στα πόδια δέρματα τραγίσια·
Αυτό είναι το κατάντημα των παλλακίδων της σπατάλης.
*
και των περήφανων ταρσών η χρυσοφόρα σπατάλη: πρόκειται προφανώς για τα χρυσά
βραχιόλια που φορούσαν γυναίκες και άντρες στους αστραγάλους. Η χρήση των
«περισκελών» αυτών, που στόλιζαν επίσης τις κνήμες και τους μηρούς, ήταν κοινή
σ’ όλους τους αρχαίους πολιτισμούς.
Πού πήγε, αλήθεια, Μέλισσα, η ολόχρυση και φημισμένη,
που πήγε, πες μου, η πολυθρύλητη ομορφιά σου εκείνη;
τα φρύδια, η περιφάνια κι ο λεπτός λαιμός σου τι έχουν γίνει;
από τους χρυσοφόρους αστραγάλους τι
απομένει;
Φτωχά κι αραιά είναι τα μαλλιά σου
τώρα, κάτισχνοι οι μηροί σου:
της πολυθρύλητης ειδής σου – η άφραστη
αρμονία;!. . .
Και πού ’ναι τα τώρα της φαντασίας σου
τα μάγια;!
Πού ’ναι τα φρύδια σου τα γραμμένα σαν
τόξα;. . .
Το γαύρο σου φρόνημα πού είν’ το
χαημένο;. . .
Των θεσπεσίων ταρσών σου η χρυσοφόρα
σπατάλη, ε;
Ψάχνω να βρω την υπέροχη κόμη σου
Και βλέπω μονάχα κάτι λίγες τρίχες και
τζίβα·
Κοιτώ τα πόδια σου, κι είν' σα να
βλέπω τραγοπόδαρα!
Ιδού, λέω, πως ξετελεύουν οι
παλλακίδες οι ακόλαστες!
«Των
εραστών τα μάτια είναι πάντα σα βροχή. . . ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Επιγράμματα Ερωτικά Εισαγωγικό σημείωμα και μετάφραση Γιώργος Κεντρωτής», GUTENBERG, 2014, ISBN:
978-960-01-1625-0.
Και
επειδή, πλέον, το διαδίκτυο έχει «εισβάλει μέσα», όπως λένε και γράφουν οι
βαριά μορφωμένοι, στη ζωή μας παραθέτω και μία μετάφραση του επιγράμματος στα
Αγγλικά, για να δικαιολογηθεί και το «+1» του τίτλου:
Where, Melissa, now is the golden and admired brilliance of
thy renowned beauty? Where are they, thy disdainful brow and thy proud spirit,
thy long slender neck, and the rich gold clasps of thy haugthy ankles? Now thy
hair is unadorned and unkempt and rags hang about thy feet. Such
is the end of prodigal harlots.
Μετά
από αυτήν την παράθεση των 8+1 εκδοχών, για το πώς μεταφράζεται / μεταφέρεται /
παραποιείται ένα επίγραμμα της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στη σύγχρονη
Ελληνική / Αγγλική γλώσσα θα καταφύγω, τελικά, και στα λεξικά για να δούμε την
ερμηνεία κάποιων λέξεων του αρχικού κειμένου. Πάμε!
περίοπτος -η -ο [períoptos]: Ε5:1. που
τον βλέπουν από παντού· περίβλεπτος: Περίοπτη θέση. Περίοπτο κτίσμα. ~
ναός.2. (μτφ.) εξέχων, έξοχος: Περίοπτη θέση. ~ ρόλος. [Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
φαντασία:. . . 4) εντύπωσις, παράστασις
φανταστική, ίνδαλμα, πλάσμα φανταστικόν [Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της
Ελληνικής Γλώσσης]
γαύρος, ον, -α, -ον (γαίω):ο
καυχώμενος, υπερηφανευόμενος, δια τι // αλαζών, αγέρωχος // ο περιφρονητικώς
προς τους άλλους φερόμενος // ευπτόητος [Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της
Ελληνικής Γλώσσης]
φρόνημα, ατος, το (φρονέω): . . . εν
τω πληθ. σκέψεις, σκοποί [Κων. Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής
Γλώσσης]
αυχήν - ένος: . . . ο όλος λαιμός[Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης]
σοβαρός, α, ον: . . . 2)
αλαζονευόμενος, πομπώδης, μεγαλοπρεπής, υπερήφανος [Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν
όλης της Ελληνικής Γλώσσης]
ταρσός: ο [tarsós] Ο17: (ανατ.) 1. το πίσω
μέρος του σκελετού του άκρου ποδιού, που αποτελείται από τρεις σειρές μικρών
οστών: Στα οστά του ταρσού περιλαμβάνεται ο αστράγαλος και η φτέρνα.2.
εσωτερικός ινώδης ιστός του βλεφάρου. [Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
ψαφαρός: αυτός που μπορεί εύκολα να
κονιορτοποιηθεί, εύθριπτος // (αρχ.) 1. (για έδαφος) αμμώδης ή ρηγματωμένος) .
. . [Πάπυρος, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας]
ψαφαρό-θριξ, τριχός: ο, η,
(ψαθαρός + θριξ) ο έχων τρίχωμα ξηρόν, αυχμηρόν, τραχύ ή ο έχων δασύτριχον
περίβλημα. [Κων. Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης]
