0972. Ρουφίνος (Μετ’ Εμποδίων)

Ανοίγω το αρχείο, σε μορφή PDF, της “Ελληνικής Ανθολογίας” που έχω στη διάθεσή μου. To “ξεφυλλίζω”. Σταματώ στο Βιβλίο V: Επιγράμματα Ερωτικά Διαφόρων Ποιητών.

Σκέφτομαι να ανεβάσω ακόμα μια εγγραφή με θέμα ένα από τα επιγράμματα του Βιβλίου V. Διαλέγω ένα του αγαπημένου Ρουφίνου:

Μπαίνω στον πειρασμό και τη διαδικασία να το μεταφράσω. Τα δύσκολα αρχίζουν. Οι τρεις πρώτες γραμμές μοιάζουν εύκολες. Στη τέταρτη υπάρχει το “μουνολεχή”, το οποίο δε γνωρίζω τι σημαίνει. Γνωρίζω όμως τη λέξη “λέχος” που σημαίνει “κρεβάτι” ή / και “σύζυγος”. Kοντά στο νου και η γνώση. “Μουνολεχής”: αυτός που κοιμάται μόνος του, δίχως σύζυγο, καταλήγω και το επιβεβαιώνω ανοίγοντας τα λεξικά μου.  Συνεχίζω με το “σείο διαζυγίην”. Το “σείο” το μεταφράζω σαν “σου”, το “διαζυγίην” φέρνει αμέσως στο νου το “διαζύγιο” και συνεπώς η απόδοσή του σαν “χωρισμός” μοιάζει μια χαρά.

Στην επόμενη γραμμή, την πέμπτη, η άγνωστη λέξη είναι το “πεφυρμένος”. Σε συνδυασμό με το “δακρύοισι”, που προηγείται, και το ότι έχουμε να κάνουμε με ένα επίγραμμα που αναφέρεται σε χωρισμό εύκολα καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι αν αυτό το “δακρύοισι πεφυρμένος” μεταφραστεί σαν “γεμάτος δάκρυα”, ή κάτι παρόμοιο, δεν θα απέχει και πολύ από την αλήθεια. Φυσικά έψαξα τη λέξη, ακόμα και με τους τύπους “πέφυρμαι” ή “πεφύρομαι”, στα λεξικά που έχω στη διάθεσή μου, δίχως όμως να βρω κάτι σχετικό.

Η λέξη “επιορκήσων”, πάντα  στην πέμπτη γραμμή, με δυσκόλεψε πολύ. Μοιάζει να αποτελεί ξένο σώμα στο κείμενο, να μη δένει. Άνοιξα πάλι τα λεξικά μου. Δεν βρήκα για τη λέξη καμιά διαφορετική ερμηνεία πέραν αυτής που παραπέμπει στο “επίορκος”. Μένω, λοιπόν, με την απορία.

Συνεχίζω με την έκτη γραμμή. Εδώ το πρόβλημά μου είναι αν το “μεγάλης” συνδέεται με το “νηόν”, που γνωρίζω ότι σημαίνει “ναόν”, ή με το “Αρτέμιδος”. Το συντακτικό της αρχαίας Ελληνικής ποτέ δεν ήταν το δυνατό μου σημείο, όπως και το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών εξ άλλου. Αν κρίνω από την μετέπειτα πορεία μου στα μαθητικά μου χρόνια μάλλον θα πρέπει να έπεσα (και) σε φιλόλογους ανάξιους του ονόματός τους. Ας επιστρέψουμε όμως στο επίγραμμά μας και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζω.

Οι δυο τελευταίες γραμμές του μοιάζουν βατές αν και το “ες δε σον όμμα πτήσομαι” έχει τη δυσκολία του. Γιατί “όμμα” (μάτι, οφθαλμός) και όχι πληθυντικός: “όμματα”; Εικάζω ότι πρόκειται για έκφραση της εποχής και επιφυλάσσομαι για το πώς θα μεταφράσω. Το “ερρώσθαι” συνδέεται ευθέως με το “έρρωσο”, “υγίαινε”, που χρησιμοποιώ συχνά αν και ο τύπος, πάντα στην προστακτική, μοιάζει πληθυντικός αριθμός και μου χτυπά ένα καμπανάκι.

Μετά τους συλλογισμούς που προηγήθηκαν, και κατά την φυσική, πλέον, ροή των πραγμάτων ανατρέχω στις μέσω Google υπηρεσίες του διαδικτύου. Η πρώτη μετάφραση που βρίσκω, στον ιστότοπο “Μικρός Απόπλους”, είναι στα Αγγλικά. Την παραθέτω:

THE LOVE LETTER

Rufinus to Elpis, my most sweet: well and very well be with her, if she can be well away from me. No longer can I bear, no, by thine eyes, my solitary and unmated severance from thee, but evermore blotted with tears I go to Coressus or to the temple of the great Artemis; but tomorrow my home shall receive me, and I will fly to thy face and bid thee a thousand greetings.

Μετάφραση: J. W. Mackail

Το “επιορκήσων”, που τόσο με δυσκόλεψε, μοιάζει εξαφανισμένο (από τη μετάφραση) και στη θέση του έχει εμφανιστεί ένα “I go to Coressus” που με προβληματίζει. Που βρέθηκε πάλι αυτό; Συλλογίζομαι.

Γνωρίζω ότι το συγκεκριμένο επίγραμμα δεν περιλαμβάνεται στα “500 ποιήματα από την ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ” του Ανδρέα Λεντάκη. Έχω όμως στην κατοχή μου και το ροζ βιβλίο  το οποίο θα πρέπει να το περιλαμβάνει. Ανατρέχω, λοιπόν, στο ροζ βιβλίο και πραγματικά βρίσκω το επίγραμμα μεταφρασμένο και, όπως το περίμενα, ασυστόλως “εμπλουτισμένο” (στη σελίδα 35). Στη δέκατη γραμμή της μετάφρασης, άντε ας μη βάλλω εισαγωγικά, διαβάζω:

στην Κορησσό, στης Έφεσσος όταν πηγαίνω το λόφο,

Ώστε λόφος της Εφέσσου η Κορρησός; Και που βρέθηκε μέσα στο επίγραμμα; Τι γνωρίζουν ο J. W. Mackail και ο καθηγητής που εγώ αγνοώ;

Πεισμώνω. Αποφασίζω να ζητήσω επιπλέον βοήθεια. Διαδίκτυο, Google και τρία βιβλία αποκλειστικά με τα Ερωτικά Επιγράμματα του Ρουφίνου. Βιβλία των εκδοτικών οίκων Ηριδανός, Πατάκης και Εστία. Παραγγέλνω, λοιπόν, το πρώτο βιβλίο στον “Ποθητό” (Πλατεία Κάνιγγος) και αγοράζω το δεύτερο από το βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Πατάκη επί της Εμμανουήλ Μπενάκη (που κάνει και ομοιοκαταληξία!). Το πρώτο (ISBN  978-960-335-134-4) κόστισε 11,90 € και το δεύτερο (ISBN 960-378-640-3)  3,5 €. Εχθές το αποφάσισα, εχθές τα απέκτησα.

Και στα δύο αυτά βιβλία το επίγραμμα που με απασχολεί είναι πρώτο – πρώτο. Και στις δύο μεταφράσεις η “Κορησσός” είναι παρούσα! Επιτέλους ξεστραβώνομαι! Μέχρι τώρα κοίταζα μόνο τη μετάφραση όχι το αρχαίο κείμενο. Η λύση του προβλήματος “Κορησσός” όμως είναι προφανώς στο αρχαίο κείμενο: Ιδού: 

Ρουφῖνος τῇ ΄μῇ γλυκερωτάτῃ Ἐλπίδι πολλὰ

χαίρειν͵ εἰ χαίρειν χωρὶς ἐμοῦ δύναται.

οὐκέτι βαστάζω͵ μὰ τὰ σ΄ ὄμματα͵ τὴν φιλέρημον

καὶ τὴν μουνολεχῆ σεῖο διαζυγίην·

ἀλλ΄ αἰεὶ δακρύοισι πεφυρμένος ἢ ΄πὶ Κορησσὸν

ἔρχομαι ἢ μεγάλης νηὸν ἐς Ἀρτέμιδος.

αὔριον ἀλλὰ πάτρη με δεδέξεται͵ ἐς δὲ σὸν ὄμμα

πτήσομαι͵ ἐρρῶσθαι μυρία σ΄ εὐχόμενος.

Το “* ή επιορκήσων” που τόσο με δυσκόλεψε αποδεικνύεται “ἢ ΄πὶ Κορησσὸν”! Η φωνητική συγγένεια των δύο προφανής. Αυτός ο αστερίσκος, που δεν βρήκα πού παραπέμπει, αποδείχτηκε ζημιάρης πολύ! Σημειώστε, επιπλέον, και τις διαφορές στα σημεία στίξης ανάμεσα στα δύο κείμενα.

Μου μένει η απορία γι’ αυτά τα “EDITIO STEREOTYPA” και “LIPSIAΕ” (τα οποία εμφανίζονται στην πρώτη εικόνα της παρούσας εγγραφής) που τα είχα και σε εκτίμηση! Ώστε άλλο το “Στερεότυπο” της Λειψίας, άλλο της Οξφόρδης και του Πρίνστον, ας πούμε, άλλο; Με σφάλματα και παραλήψεις οι εκδόσεις της Λειψίας; Οποία απογοήτευση!

Οι μεταφράσεις των Γιάννη Δάλλα και Κώστα Χωρεάνθη, στις εκδόσεις του Ηριδανού και του Πατάκη αντιστοίχως, πολύ πιο ισορροπημένες από αυτή του καθηγητή του ροζ βιβλίου. Το “μεγάλης” δε, που με απασχόλησε, για το αν  συνδέεται με το “νηόν” ή το “Αρτέμιδος”, συνδέεται σαφώς με το “Αρτέμιδος”.

Παραθέτω τη μετάφραση του Χωρεάνθη:

Εγώ ο Ρουφίνος, στη γλυκύτατη μου Ελπίδα εύχομαι να ‘χει

  πολλές χαρές, αν να χαρεί μπορεί χωρίς εμένα.

Δε βαστώ πια, μα τα δικά σου μάτια, το φιλέρημο

  και το μονόκοιτο μακριά από σένα χωρισμό·

Μα πάντα, μουσκεμένος δάκρυα, ή στην Κορησσό

  έρχομαι ή στης μεγάλης Άρτεμης το ναό.

Κι αύριο θα με δεχτεί η πατρίδα μου και στα δικά σου μάτια

  θα φτερουγίσω, κι εύχομαι μύριες φορές να ’σαι καλά.

Διαπίστωσα, μόλις λίγο πριν, ότι το συγκεκριμένο επίγραμμα περιέχεται και στο βιβλίο (στη σελίδα 93) “Ερωτικά Επιγράμματα”, των εκδόσεων “Στιγμή”, του Νίκου Χ. Χουρμουζιάδη (ISBN 960-269-182-4), που έχω στην κατοχή μου από τις 27 Μαΐου 1999.

Και η δική μου προσπάθεια; Μετά από τόσο κόπο αξίζει θαρρώ να την παραθέσω αφού προηγουμένως ζητήσω τη συμπάθεια και την κατανόησή σας για την πρωτοβουλία μου αυτή. Προσπάθησα να κρατηθώ όσο περισσότερο κοντά μπορούσα στο αρχαίο κείμενο με τη λογική ότι η ουσία, για εμάς τους Έλληνες, βρίσκεται στο πρωτότυπο και όχι στη μετάφραση που έχει βοηθητικό ρόλο. Έχω κρατήσει τα σημεία στίξης του αρχικού κειμένου, αυτού του αρχείου PDF, ενώ ευχαρίστως αντικατέστησα το  “* ή επιορκήσων”με το “ἢ ΄πὶ Κορησσὸν”.

Ο Ρουφίνος στη δική μου γλυκύτατη Ελπίδα

χαιρετίσματα  πολλά, αν μπορεί να χαίρεται χωρίς εμέναˑ

δεν αντέχω πια, μα τα μάτια σου, την ερημιά και μοναχός να κοιμάμαι από το χωρισμό σουˑ

μα πάντοτε πλημμυρισμένος δάκρυα ή πηγαίνω στην Κορησσό ή στης μεγάλης Αρτέμιδας το ναόˑ αλλά αύριο θα με δεχτεί η πατρίδα μουˑ και στα μάτια σου θα φτερουγίσω, υγίαινε με μύριες ευχές.

Να είσαστε όλες και όλοι Καλά!

Ένα κλικ μακριά η Βίκυ Μοσχολιού τραγουδά “Αστέρι Στο Παράθυρο” σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και στίχους του Ιάκωβου Καμπανέλλη:

30/08/2014