1151. «Η Ιστορία Της Φιλοσοφίας», Μία Αστοχία;

Από την Κυριακή, 4 Φεβρουαρίου 2018, με κάθε φύλλο της εφημερίδας «Το Βήμα της Κυριακής», στην έκδοση των 4,25 €, δίνεται και ένας τόμος της σειράς «Η Ιστορία Της Φιλοσοφίας». Πρόκειται για ένα συλλογικό έργο, οκτώ τόμων, το οποίο επιμελήθηκαν οι Umberto Eco και Riccardo Fedriga. Οι τόμοι είναι σκληρόδετοι, όχι και τόσο «πολυτελείς», όσο ισχυρίζεται ο εκδότης, και με μέτριο δέσιμο. Αύριο, Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2018, θα κυκλοφορήσει, με το φύλλο της εφημερίδας, ο πέμπτος τόμος.

Φυσικά και έσπευσα να προμηθευτώ το φύλλο του «Βήματος», για συντομία, με τον πρώτο τόμο του έργου και θα συνεχίσω μέχρι να περιέλθει στην κατοχή μου και ένα αντίτυπο του όγδοου και τελευταίου (τόμου). Θεωρώ ότι έργα αυτού του είδους δεν προσφέρονται για ανάγνωση σελίδα – σελίδα τόμο – τόμο. Αντιθέτως, προσφέρονται για ξεφύλλισμα και επικέντρωση σε θέματα που παρουσιάζουν, για τον φυλλομετρητή, ιδιαίτερο ή και επίκαιρο ενδιαφέρον.

Η σειρά, μετά από το ξεφύλλισμα που λέγαμε, μοιάζει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Έχει μάλιστα το χάρισμα να μην είναι αυστηρά περιορισμένη σε θέματα, ακριβώς, φιλοσοφίας αλλά να δίνει επιπλέον πληροφορίες για τον περίγυρο και την κοινωνία όπου έζησαν και κινήθηκαν οι διάφοροι φιλόσοφοι. Με αυτή τη λογική, ξεφυλλίζοντας λίγες μέρες πριν τον δεύτερο τόμο της σειράς «έπεσα» πάνω στον Αρχιμήδη.

Το άρθρο για τον Αρχιμήδη, γραμμένο από τον Πάολο ντελ Σάντο, ξεκινά από τη σελίδα 103 και τελειώνει στη σελίδα 109, και τον παρουσιάζει ως «Μαθηματικό, φυσικό, αστρονόμο». Ο Αρχιμήδης δεν είναι φιλόσοφος όμως, λόγω του μεγέθους του, έχει θέση και ρόλο ακόμα και στην ιστορία της φιλοσοφίας προφανώς επειδή (συν)διαμόρφωσε την εποχή του.

Αρχίζω, λοιπόν, να διαβάζω για τον Αρχιμήδη και, στη σελίδα 107 – εδάφιο «Σφαίρα και κύλινδρος», ο περίεργος, τάχα μου, εγώ, συναντώ το εξής καταπληκτικό:

Όμως η πραγματεία περιέχει επίσης το θεώρημα για το οποίο ο Αρχιμήδης ήταν πιο περήφανος, τόσο όσο να χαραχτεί στον τάφο του μια σφαίρα μέσα σε έναν ισοσκελή κύλινδρο με ύψος ίσο με τη διάμετρο της σφαίρας: «σε κάθε ισοσκελή κύλινδρο, η παράπλευρη επιφάνειά του είναι ίση με κύκλο ακτίνας ίσης με τη μέση ανάλογο της ακτίνας του κύκλου της βάσης του κώνου και της πλευράς του κώνου».

Το διαβάζω και δεν καταλαβαίνω τίποτα! Παθαίνω μια σύγχυση, ένα πέρα δώθε! Για «ισοσκελή κύλινδρο» πρώτη φορά άκουγα και διάβαζα, μα αυτό ήταν το λιγότερο. Τα προβλήματά μου βρισκόντουσαν στο εντός εισαγωγικών κείμενο. Τι απόγινε η έρημη η σφαίρα και πώς εξαφανίστηκε από το θεώρημα; Πώς είναι δυνατόν η παράπλευρη «επιφάνεια» να είναι ίση με κύκλο (και τι σημαίνει «μέση ανάλογος» μηκών); Που βρέθηκε ο κώνος, η βάση του και η πλευρά του (μία την έχει ο έρμος κι αυτός);

Ένα Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το τελείωσα αλλά από το θεώρημα, που τόσο περήφανο έκανε τον Αρχιμήδη, δεν κατάλαβα τίποτα! Άρχισα, λοιπόν, να το ψάχνω. Καταρχάς εντόπισα, στο άγιο διαδίκτυο, το τι σημαίνει «ισόπλευρος κύλινδρος» το οποίο ως "equilateral cylinder", τουλάχιστον, υπάρχει! Μεταφράζοντας, λοιπόν, από τα Αγγλικά:

Ισόπλευρος κύλινδρος είναι αυτός το ύψος του οποίου ισούται με τη διάμετρο της, κάθε, βάσης του.

Θεωρώ ότι οι, όποιες, δικαιολογίες για τον μεταφραστή του έργου και, πολύ περισσότερο θα έλεγα, για τον επιμελητή της έκδοσης σταματούν στο ότι «ισόπλευρος κύλινδρος», έστω και για τους Αγγλόφωνους, υπάρχει. Είναι επιεικώς απαράδεκτο σε ένα βιβλίο αυτού του είδους, και του συγκεκριμένου εκδότη, να εμφανίζονται μπούρδες όπως αυτή που παρέθεσα. Ακόμα και αν η συγκεκριμένη μπούρδα αποτελεί ακριβή μετάφραση των όσων έγραψε ο Πάολο ντελ Σάντο θεωρώ ότι εκδότης, επιμελητής και μεταφραστής όφειλαν να μας προστατεύσουν.

Στους, μέχρι τώρα, τόμους εμφανίζεται διαφορετικός μεταφραστής, ή και μεταφραστές στην περίπτωση του τέταρτου τόμου, ενώ για την «Επιμέλεια» αναγράφεται το ίδιο ονοματεπώνυμο. Ομολογώ ότι μετά το περιστατικό «Αρχιμήδης», κουμπώθηκα. Πλέον αντιμετωπίζω το έργο με επιφύλαξη και όχι σαν, κατά τον εκδότη,  «Κορυφαίο Εκδοτικό Γεγονός».

Τέλος πάντων, και για να μην μείνουν τραύματα στους ευγενικούς αναγνώστες, ας επανέλθουμε στο πιο πάνω θεώρημα του Αρχιμήδη για να ξεκαθαρίσουμε την κατάσταση. Αντιγράφω, λοιπόν, από τη Βικιπαίδεια και το λήμμα «Αρχιμήδης»:

Περί σφαίρας και κυλίνδρου, Βιβλίο α' και β'

Στην πραγματεία αυτή απευθυνόμενος στον Δοσίθεο, ο Αρχιμήδης κατορθώνει κάτι το οποίο τον έκανε να είναι ιδιαίτερα περήφανος. Αυτό το κάτι ήταν η ανακάλυψη της σχέσης μεταξύ μίας σφαίρας κι ενός περιγεγραμμένου κυλίνδρου του ίδιου ύψους και της ίδιας διαμέτρου. Ο όγκος είναι ⁴⁄₃πr³ για τη σφαίρα, και 2πr³ για τον κύλινδρο. Το εμβαδόν επιφανείας είναι 4πr² για τη σφαίρα, και 6πr² για τον κύλινδρο (συμπεριλαμβανομένων των δύο βάσεων του), όπου r είναι η ακτίνα της σφαίρας και του κυλίνδρου. Η σφαίρα έχει όγκο τα δύο τρίτα του περιγεγραμμένου κυλίνδρου. Ομοίως, η σφαίρα έχει εμβαδόν τα δύο τρίτα του κυλίνδρου (συμπεριλαμβανομένων των βάσεων). Στον τάφο του Αρχιμήδη κατόπιν επιθυμίας του είχαν τοποθετηθεί δύο γλυπτά, μία σφαίρα κι ένας κύλινδρος.

Σαφές; Θαρρώ ναι!

Αφτά!

Ένα κλικ μακριά Αναστασία Μουτσάτσου και Νίκος Ζιώγαλας τραγουδούν «Πέρασε Η Μπόρα» σε στίχους και μουσική του δεύτερου:

24/02/2018