1062. Η Βίλα Των Παπύρων

Τη δεύτερη ημέρα που επισκέφθηκα το βιβλιοπωλείο της Πρωτοπορίας προκειμένου να προμηθευθώ ένα αντίτυπο του βιβλίου “Ο Κρυφός Πυρήνας Των Ερυθρών Ταξιαρχιών”, του Δημήτρη Μαμαλούκα, κατέβηκα στο υπόγειο όπου βρίσκονται τα αστυνομικά μυθιστορήματα. Εκεί μπορεί να μην βρήκα αυτό που ζητούσα, και το οποίο τελικά μου το έφεραν από το τμήμα “Παραλαβής” του βιβλιοπωλείου, εντόπισα όμως, όχι στα “αστυνομικά” βεβαίως, ένα άλλο βιβλίο το οποίο μου κίνησε το ενδιαφέρον.

Επρόκειτο για ένα αντίτυπο του βιβλίου “ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΟΙ ΠΑΠΥΡΟΙ ΤΟΥ HERCULANEUM ΚΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΝΌΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΥ” των εκδόσεων “Θύραθεν” (2004) (ISBN 978-960-8097-17-9) με εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια του Γ. Ε. Καραμανώλη.

Είναι γνωστό, τουλάχιστον στους τακτικούς αναγνώστες του παρόντος, ότι απέναντι σε βιβλία που μου κινούν το ενδιαφέρον, σε επιγράμματα και στην “Παλατινή Ανθολογία” οι αντιστάσεις μου τείνουν στο μηδέν (εξ αριστερών)! Πόσο μάλλον όταν το συγκεκριμένο αντίτυπο συγκέντρωνε και τα τρία πιο πάνω γνωρίσματα. Όταν βγήκα από το βιβλιοπωλείο “Ο Κρυφός Πυρήνας” και ο “Φιλόδημος”, για συντομία, ήταν σε επαφή!

Φιλόδημος, λοιπόν. Αντιγράφω, αποσπασματικά, από την Βικιπαιδεία:

Φιλόδημος
Γέννηση	Γάδαρα, π. 110 π.Χ
Θάνατος	Herculaneum, π. 40 ή 35 π.Χ
Περίοδος	Αρχαία φιλοσοφία
Περιοχή	Δυτική φιλοσοφία
Σχολή	Επικουρισμός
Κύρια Ενδιαφέροντα	Ατομισμός, Ηθική, Ιστορία, Ποίηση, Ρήτορας
Επιδράσεις	Επίκουρος, Ζήνων ο Σιδόνιος
Επηρέασε	Βιργίλιο, Οράτιο, Επικουρισμό

Ο Φιλόδημος (110 π.Χ.-35 π.Χ.) γεννήθηκε στα Γάδαρα της Παλαιστίνης και ήταν Έλληνας επικούρειος φιλόσοφος και ποιητής, με πλούσιο συγγραφικό έργο.

Ο Φιλόδημος μετοίκησε στην Αθήνα όπου μαθήτευσε στην Επικούρεια Φιλοσοφική Σχολή την εποχή που ήταν σχολάρχης ο Ζήνων ο Σιδώνιος. Αργότερα μετοίκησε εκ νέου, αρχικά στη Ρώμη και κατόπιν στην περιοχή της Νάπολης, όπου συνδέθηκε με τον Πείσωνα (πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα).

Φιλοσοφικά κείμενά του ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα, όταν στα μέσα του 18ου αιώνα στο Ηράκλειο (Herculaneum), σημερινό Ερκολάνο, μια παραθαλάσσια πόλη πλησίον της Πομπηίας, η αρχαιολογική ανασκαφή έφερε στο φως 1100 περίπου παπυρικά κείμενα που βρέθηκαν θαμμένα (αποτέλεσμα της γνωστής ηφαιστιακής έκρηξης) στο εσωτερικό μιας επιβλητικής ρωμαϊκής βίλας. Οι πάπυροι περιέχουν στην πλειονότητά τους έργα του Επίκουρου και άλλων μεταγενεστέρων Επικουρείων, μεταξύ των οποίων και πολλά έργα του Φιλόδημου.

Το φιλοσοφικό έργο του Φιλόδημου

Έγραψε τα εξής βιβλία (αρκετά αποσπάσματα σώζονται από τους παπύρους του Ερκολάνο): . . .

Επίσης έχουν σωθεί και τριάντα επιγράμματα του Φιλόδημου τα οποία εμπεριέχονται στην Παλατινή και Πλανούδεια ανθολογία, τα περισσότερα με ερωτική θεματολογία.

Εκδόσεις

·         Περί Οικονομίας - εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις 1994

·         ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ: ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ, Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΠΥΡΟΙ ΤΟΥ HERCULANEUM - εκδόσεις Θύραθεν 2004

Από το συγκεκριμένο βιβλίο, λοιπόν, πληροφορήθηκα αυτό που έδωσε τον τίτλο στην τρέχουσα εγγραφή και το οποίο ήδη αναφέρεται πιο πάνω. Ότι: “η αρχαιολογική ανασκαφή έφερε στο φως 1100 περίπου παπυρικά κείμενα που βρέθηκαν θαμμένα (αποτέλεσμα της γνωστής ηφαιστιακής έκρηξης) στο εσωτερικό μιας επιβλητικής ρωμαϊκής βίλας”.

Αυτή ακριβώς η βίλα είναι που ονομάστηκε:

 “Η Βίλα Των Παπύρων”

Τίτλος εξόχως ποιητικός και αρεστός για εμένα. Από την Wikipedia, και το λήμμα για τον Φιλόδημο, αντιγράφω για τη “Βίλα Των Παπύρων”:

The Villa of the Papyri

Apparently, there was an extensive library at Piso's Villa of the Papyri at Herculaneum, a significant part of which was formed by a library of Epicurean texts, some of which were present in more than one copy, suggesting the possibility that this section of Piso's library was Philodemus' own. The contents of the villa were buried in the eruption of Vesuvius, 79 CE, and the papyri were carbonized and flattened but preserved.

During the 18th-century exploration of the Villa by tunnelling, from 1752 to 1754 there were recovered carbonized papyrus rolls containing thirty-six treatises attributed to Philodemus. These works deal with music, rhetoric, ethics, signs, virtues and vices, the good king, and defend the Epicurean standpoint against the Stoics and the Peripatetics. The first fragments of Philodemus from Herculaneum were published in 1824.

"The difficulties involved in unrolling, reading, and interpreting these texts were formidable. Naples was not a particularly hospitable destination for classical scholars. Finally, the philosophies of the Hellenistic schools were neither well-known nor highly regarded until quite recently. These factors combined to cripple scholarly interest in and use of the Herculaneum papyri. Recently, however, in part due to the efforts of the International Center for the Study of the Herculaneum Papyri, these rolls have been the object of renewed scholarly work and have yielded many findings indispensable for the study of Hellenistic philosophy."^[3] Today researchers work from digitally enhanced photographs, infra-red and multiple-imaging photography, and 18th-century transcriptions of the documents, which were being destroyed as they were being unrolled and transcribed. The actual papyri are in the National Library, Naples.

Named for the philosopher poet, the Philodemus Project is an international effort, supported by a major grant from the National Endowment for the Humanities and by contributions of individuals and participating universities, to reconstruct new texts of Philodemus' works on Poetics, Rhetoric, and Music. These texts will be edited and translated and published in a series of volumes by Oxford University Press.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο αντίτυπό μας και στο περιεχόμενό του των 221 σελίδων. Περιεχόμενο το οποίο περιλαμβάνει Πρόλογο, Εκτεταμένη Εισαγωγή (σελίδες 13-74), τα επιγράμματα του Φιλόδημου (αρχαίο κείμενο και μετάφραση, σελίδες75-140), Σχόλια (σελίδες 141-210), Βιβλιογραφία (σελίδες 211-213) και “Ευρετήριο ονομάτων και πραγμάτων” (σελίδες 215-219). Ειλικρινά δεν γνωρίζω τι άλλο θα μπορούσε να ζητήσει κανείς για να είναι ικανοποιημένος.

Στο Πρόλογο, στον οποίο δίνονται κυρίως συνοπτικά βιογραφικά στοιχεία για τον Φιλόδημο και το έργο του, ο Γιώργος Καραμανώλης σημειώνει:

Για να είμαι ειλικρινής, η σύλληψη και η συγγραφή του (του βιβλίου) υπαγορεύτηκαν από την επιθυμία μου να δημιουργήσω ένα αντικείμενο αφιέρωσης προκειμένου να εκδηλώσω με τον τρόπο αυτό απερίφραστα την αγάπη μου στην Έλενα της Οξφόρδης, την μουσοφιλή. Στην πορεία αυτή ο Φιλόδημος των ερωτικών επιγραμμάτων μετατράπηκε από θέμα συγγραφής σε σύμμαχο και συμπαραστάτη.

Προσωπικά, μετά από μία τέτοια δήλωση, υποκλίνομαι.

Στην Εισαγωγή γίνεται εκτενής αναφορά στους παπύρους που βρέθηκαν στη Βίλα των Παπύρων, στο θαμμένο κάτω από τόνους στάχτης και ηφαιστειακού υλικού (συνολικού πάχους 27 περίπου μέτρων), μετά την  έκρηξη του Βεζούβιου Herculaneum (Ηράκλειο, στα Ελληνικά) το 79 μ.Χ και επίσης την έκρηξη του ίδιου ηφαιστείου το 1631. Γίνεται ακόμα αναφορά στις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να ανοιχτούν οι πάπυροι αυτοί και στις “μηχανές” και τις μεθόδους που επινοήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό (μηχανή του Piaggio, μέθοδος Paderni).

Στην Εισαγωγή, πάντοτε, γίνεται αναφορά και στο φιλοσοφικό έργο του Φιλόδημου και τη σύνδεση ή/και τη συμβατότητά του με την ενασχόληση του με το ερωτικό, κυρίως, επίγραμμα. Ολόκληρη η Εισαγωγή είναι καλογραμμένη και άκρως κατατοπιστική για όσους τους ενδιαφέρει τα όσα πραγματεύεται ο μεταφραστής και σχολιαστής του Φιλόδημου (στα συν, για εμένα πάντοτε, και η χρήση του “αφορά το” αντί του εμετικού “αφορά στο”).

Πολύ σημαντική, κατά την άποψή μου, είναι και η πιο κάτω θέση του μεταφραστή:

Έκρινα σκόπιμο να προσφέρω υπόμνημα τόσο των αρχαίων μαρτυριών όσο και σύντομο κριτικό υπόμνημα, γιατί πιστεύω πως είναι σημαντικό να γίνει ευρύτερα σαφές ότι το αρχαίο κείμενο δεν είναι δεδομένο, αλλά αντίθετα αποτελεί αντικείμενο αμφιβολιών, εικασιών και έρευνας.

(στο μέσο περίπου της σελίδας 73 της Εισαγωγής)

Απλώς να θυμίσω ότι με το ζήτημα της “μοναδικότητας” του αρχαίου κειμένου είχα και τη δική μου μικρή περιπέτεια την οποία περιγράφω στην εγγραφή του παρόντος:

0972. Ρουφίνος (Μετ’ Εμποδίων)

Στην ενότητα “Φιλόδημου Επιγράμματα. Κείμενο και μετάφραση” περιέχονται τριάντα δύο (32) επιγράμματα τις μεταφράσεις των οποίων, με τα λίγα που γνωρίζω και όσο καταλαβαίνω, θεωρώ ικανοποιητικές.

Μιας και λοιπόν φτάσατε ως εδώ, όσοι φτάσατε, λογικό και δίκαιο είναι να περιμένετε ένα ακόμα επίγραμμα, του Φιλόδημου φυσικά, μιας και (δεύτερο) ποτέ δεν έκρυψα, αλλά αντιθέτως επιμόνως προβάλλω, την αγάπη μου για το είδος. Δεν θα σας απογοητεύσω. Ιδού:

Ἠράσθην· τίς δ' οὐχί; κεκώμακα· τίς δ' ἀμύητος

 κώμων; ἀλλ' ἐμάνην· ἐκ τίνος; οὐχὶ θεοῦ;

ἐρρίφθω· πολιὴ γὰρ ἐπείγεται ἀντὶ μελαίνης

 θρὶξ ἤδη, συνετῆς ἄγγελος ἡλικίης.  

καὶ παίζειν ὅτε καιρός, ἐπαίξαμεν· ἡνίκα καιρὸς

 οὐκέτι, λωιτέρης φροντίδος ἁψόμεθα.

Και η μετάφραση:

Ερωτεύτηκα· αλλά ποιος δεν ερωτεύτηκε. Γλέντησα·

                                 Αλλά και ποιος δεν ξέρει από γλέντια.

Έκανα κάθε λογής τρέλα· αλλά ποιος φταίει παρά ο θεός;

Φτάνει όμως τώρα με όλα αυτά. Τα μαύρα μου μαλλιά γίνονται

   Ολοένα και πιο γκρίζα, αγγελιοφόροι της ώριμης ηλικίας.

Όσο ήταν καιρός για παιχνίδι, έπαιξα. Τώρα δε μένει καιρός.

   Ας σοβαρευτούμε λοιπόν.

Επιγράμματα του Φιλόδημου έχω ανεβάσει δύο ακόμα φορές. Στην εγγραφή “4. [Φιλόδημος]” την 24/3/2005 και στην εγγραφή “0950. Φιλόδημος (Ηλιοδώρα)” την 24/6/2014.

Και κάτι τελευταίο: Λατρεύω τα βιβλία στα οποία δεν υπάρχει αυτό το απωθητικό “Απαγορεύεται να αντιγράψετε να . . . και να . . .”!

Να είσαστε και να περνάτε Καλά,

Καλό ΣαββατοΚαιΚύριακο!

Ένα κλικ μακριά αγαπημένος Γιάννης Μηλιώκας και “Αμπεμπαμπλόμ”:

28/05/2016