0779. Ποιος, Στις Μέρες Μας, Διαβάζει Γκαίτε;

Η απάντηση στο ερώτημα / τίτλο της παρούσας εγγραφής θα μπορούσε, θαρρώ, να περιλαμβάνεται στο σύνολο “ελάχιστοι, λίγοι, αρκετοί”. Προσωπικά θα επέλεγα το πρώτο μέλος του συνόλου. “Ελάχιστοι”. Δύσκολοι οι καιροί, από πολλές απόψεις, δύσκολες οι επιλογές δύσκολος, γιατί όχι, και ο Γκαίτε. Ο Γκαίτε που και αυτόν τον γνώρισα καλύτερα μέσα από τις σελίδες της “Ιστορίας Του Ευρωπαϊκού Πνεύματος” του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Ο Κανελλόπουλος τον είχε περί πολλού, θεωρώντας των έναν από τους τελευταίους “οικουμενικούς” ανθρώπους του αφιέρωσε δεκάδες σελίδες στο έργο του που προαναφέραμε. 

Στον δέκατο έβδομο τόμο της εγκυκλοπαίδειας “Πάπυρος – Λαρούς - Μπριτάννικα” (έκδοση 1996) και ξεκινώντας από τη σελίδα 360 υπάρχουν 27 μονόστηλα (μέχρι τη σελίδα 366) αφιερωμένα στο Γκαίτε και το έργο του. Αντιγράφω από το πρώτο μονόστηλο:

Ο Γερμανός συγγραφέας Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (Johann Wolfgang von Goethe) ένας από τους γίγαντες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κατά καθολική αναγνώριση ήταν ίσως ο τελευταίος Ευρωπαίος που είχε την πολυμέρεια των μεγάλων αναγεννησιακών μορφών∙ κριτικός, δημοσιογράφος, ζωγράφος, διευθυντής θεάτρου, πολιτικός, παιδαγωγός, φυσικός. Ο όγκος και η πολυεδρικότητα του έργου προκαλούν τον θαυμασμό: και μόνο τα επιστημονικά του συγγράμματα πιάνουν περί τους 14 τόμους. Η λυρική του διάθεση είναι διάχυτη σε μία απέραντη ποικιλία θεμάτων και στυλ. . .

Περισσότερα για τον συγγραφέα και το έργο του μπορεί κανείς να διαβάσει εδώ, εδώ, εδώ και εδώ.

Με όλα όσα, λοιπόν, διάβασα για τον άντρα παρακινήθηκα να γνωρίσω το λογοτεχνικό, τουλάχιστον, έργο του και να διαβάσω κάποια από τα μυθιστορήματά του. Το έψαξα. Απόκτησα, για αρχή, ένα αντίτυπο του έργου του “Τα χρόνια της μαθητείας του Γουλιέλμου Μάιστερ”. Πρόκειται για μία έκδοση των “Εκδόσεων Κανάκη” (Αθήνα 1997) σε δύο τόμους με σύνολο σελίδων 701 και ISBN 960-7420-34-9 (για το “set”). Η μετάφραση έχει γίνει από την κα. Τούλα Σιετή (και των ποιημάτων από την κα. Σιετή και τον κ. Τάσο Τανούλα) και είναι, όσο μπορώ να κρίνω, καλή. Το έργο το απέκτησα την Παρασκευή, 22 Οκτωβρίου 2010 με κόστος 20 ευρώ. Το διάβασα στο χρονικό διάστημα 12/06/2011 έως και 25/07/2011 κυρίως στη βεράντα της Α29. 

Στο οπισθόφυλλο των δύο τόμων μπορούμε να διαβάσουμε:

Ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1749-1832), κορυφαίος Γερμανός στοχαστής και συγγραφέας, ήταν πνεύμα πολύπλευρο, "οικουμενικό". Αγάπησε την κλασική αρχαιότητα, παρακολούθησε βήμα προς βήμα την Ελληνική Επανάσταση και προέβλεψε την πτώση του Καποδίστρια.

Ο Γουλιέλμος Μάιστερ, που συχνά θυμίζει τον ίδιο τον Γκαίτε, μορφώνεται και διαμορφώνεται από τις εμπειρίες και τις δοκιμασίες της ζωής. Δεν είναι όμως αυτός ο ήρωας του βιβλίου. Πραγματική ηρωίδα στο έργο είναι η ίδια η ζωή.

Ο Μάιστερ αμφισβητεί τα οικογενειακά του πιστεύω, κάνει παρέα με θεατρίνους, γίνεται ο ίδιος ηθοποιός, δραματουργός, σκηνοθέτης και σκηνογράφος. Ονειρεύεται ότι μόνο μέσα από την τέχνη και μάλιστα τη θεατρική θα υπερβεί την κοινωνική του τάξη και τη μιζέρια της, ενώ παράλληλα, αναζητώντας την αλήθεια, θα ολοκληρωθεί ως άνθρωπος.

Στις σελίδες του βιβλίου βλέπουμε να συμβαίνουν πράγματα που ερεθίζουν τη σκέψη μας, ενώ συγχρόνως απολαμβάνουμε τον ποιητή, το θεατρίνο, τον άνθρωπο, και, σε τελική ανάλυση, ανακαλύπτουμε ένα υπέροχο ανάγνωσμα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Το βιβλίο αυτό, λοιπόν, μου άρεσε. Μου άρεσε πολύ. Είχε το άρωμα του παλιού και διαφορετικού (από τη σημερινή ύφους “video clip” εποχή μας) στην εξιστόρηση και την περιγραφή γεγονότων και χαρακτήρων. Χαρακτήρων, το σημαντικό πλήθος των οποίων, στα τελευταία κεφάλαια του έργου, αποδεικνύεται, με ένα τρόπο, θα έλεγα, μαγικό, ότι κάθε άλλο παρά ασύνδετο είναι. Όλα τα πρόσωπα βρίσκουν τη θέση τους στο πάζλ του πίνακα του έργου και συσχετίζονται αναδεικνύοντας έτσι το σοφό σχεδιασμό και δίνοντας στον αναγνώστη την αίσθηση της πληρότητας και του “καλώς έχειν”. Καίριες και επεξηγηματικές και οι 206 υποσημειώσεις της μεταφράστριας καθώς και το Επίμετρο, πάντα της κα. Σιετή, με το οποίο κλείνει ο δεύτερος και τελευταίος τόμος. 

Θα μου επιτρέψετε να παραθέσω μερικά, χαρακτηριστικά ελπίζω, σημεία του έργου τα οποία επισήμανα, πάντα με το Faber μου, διαβάζοντάς το:

Το καημένο το κορίτσι . . . είχε δει τι άθλιο πλάσμα είναι η γυναίκα που δεν εμπνέει, μαζί με την επιθυμία, αγάπη και σέβας. . . (σελ. 42).

Η τάξη και η σαφήνεια μεγαλώνουν την όρεξη για αποταμίευση και απόκτηση αγαθών. (Σελ. 47).

«Αχ αυτά τα νιάτα! Πάντα ταλαντεύονται ανάμεσα στα άκρα! Δεν βρίσκω τίποτε πιο φυσικό από το να συνδυάζει κανείς όλα όσα είναι συνάμα τερπνά κα ωφέλιμα. Αγαπάς τον ένα, άσε να πληρώσει ο άλλος∙ αρκεί να είμαστε αρκετά γνωστικές ώστε να τους κρατήσουμε μακριά τον ένα από τον άλλο». (Σελ. 56).

. . . το τετελεσμένο ασκεί ακαταμάχητη δύναμη πάνω στις ψυχές των περισσοτέρων, και ό,τι πριν φαινότανε αδύνατο, ευθύς μόλις συμβεί, παίρνει τη θέση του πλάι στο κοινό και καθημερινό. (Σελ. 67)

. . . μην αφήνοντας κανένα περιθώριο αβεβαιότητας και δίνοντας στο φίλο του να γευτεί όλες τις πίκρες που οι φλεγματικοί άνθρωποι συνηθίζουν να χαρίζουν τόσο απλόχερα και με ενάρετη χαιρεκακία στους ερωτευμένους. (Σελ. 74)

«Είναι, γιατί ένα ποίημα ή είναι άριστο ή δεν έχει λόγο ύπαρξης∙ γιατί όποιος δεν έχει την έμφυτη ικανότητα να παράγει άριστα έργα, οφείλει να απέχει από την τέχνη και να φυλάγεται από κάθε πειρασμό του είδους. . . (Σελ. 97).

Της αρέσει να χαρίζει, αλλά πρέπει να είναι κανείς πάντα έτοιμος να της επιστρέψει το δώρο». (Σελ. 118).

«Δεν υπάρχει πιο ανυπόφορο πράγμα από το να λογαριάζει κανείς προκαταβολικά την ευτυχία που απολαμβάνει. (Σελ. 120).

. . . εάν έχει μάθει ό,τι δεν θα χρειαστεί ποτέ να ξεμάθει,. . . (Σελ. 145). 

Όποιος ποτέ δεν έβρεξε με δάκρυα το ψωμί του,

όποιος ποτέ βαρύς τις νύχτες

στου κρεβατιού την άκρη δεν κάθησε θρηνώντας,

δεν σας γνωρίζει εσάς, ουράνιες δυνάμεις.

Μας φέρνετε μες τη ζωή,

Στέργετε τον φτωχό στην αμαρτία

Και τον εγκαταλείπετε μετά στην τιμωρία.

Το καθετί γιατί σ’ αυτή τη γη πληρώνεται. (Σελ. 162).

. . . συχνά αυτοί που μέμφονται με περισσότερη θέρμη τον εαυτό τους είναι ακριβώς οι επιπόλαιοι και ανίκανοι να αλλάξουν∙ (Σελ. 226).

. . . και τα θερμά φιλιά τους τούς χάριζαν τέτοια ευδαιμονία που μόνο από τον πρώτο αναβράζοντα αφρό του μόλις γεμισμένου κύπελλου του έρωτα να ρουφήξουμε μπορούμε. (Σελ. 240).

. . . ο έρωτάς του για την Οφηλία ήταν ένα σιγανό προαίσθημα γλυκύτατων αναγκών∙ (Σελ. 258).

. . . δεν μπορείτε να φανταστείτε τι φοβερή ενέργεια απαιτείται για να φύγεις με τη βία από τον ίδιο σου τον εαυτό! (Σελ. 332).

. . . όπως είχαν αξιώσει χωρίς πίστη, έτσι δέχονταν τώρα χωρίς ευχαριστώ. (Σελ. 348).

Λίγοι Γερμανοί και ίσως γενικά λίγοι μόνο άνθρωποι όλων των νέων εθνών έχουν ιδέα τι θα πει αισθητικό όλον∙ επαινούν και επικρίνουν μόνο αποσπασματικά, γοητεύονται μόνο αποσπασματικά. (Σελ. 351).

. . . ήταν Γερμανός, και αυτός ο λαός ό,τι κάνει συνηθίζει να το εξηγεί και αναλύει∙ (Σελ. 364).

. . . διότι οι ηθοποιοί ήθελαν να ακούγονται όπως μιλούσαν, και λίγοι μόνο προσπαθούσαν να μιλούν έτσι ώστε να ακούγονται. (Σελ. 373).

. . . τα προεόρτια εξαντλούν την όρεξη και τις δυνάμεις που γεννούν την προσπάθεια και που οφείλουν να μας συμπαραστέκονται όσο μοχθούμε. (Σελ. 394).

. . . η γυναίκα έπρεπε να κρατά τις γνώσεις της πιο μυστικές απ’ ό,τι ο καλβινιστής μιας χώρας την πίστη του∙ (Σελ. 445).

. . . φοβότανε πάρα πολύ τη γελοία εντύπωση που κάνει στον κόσμο η φοβισμένη ευσυνειδησία. (Σελ. 449).

Το πιο σπουδαίο από όσα μπορεί να πετύχει ο άνθρωπος παραμένει το εξής: να ορίζει όσο το δυνατό περισσότερο τις συνθήκες και να ορίζεται όσο το δυνατό λιγότερο από αυτές. (Σελ. 478).

Πρώτος και κύριος προορισμός του ανθρώπου είναι η εργασία. . . (Σελ. 489).

«Χρονοβόρες μελέτες», απάντησε ο Λοθάριος, «δείχνουν συνήθως πως έχει χάσει κανείς από τα μάτια του αυτό ακριβώς που επιδιώκει, ενώ βεβιασμένες ενέργειες πως ούτε καν το γνωρίζει. . . (Σελ. 506).

. . . γιατί ο ηθοποιός, εάν δεν φαίνεται κάτι στον εαυτό του και στους άλλους, δεν είναι τίποτα. (Σελ. 511).

Δεν φτάνει να ριψοκινδυνεύει κανείς τη ζωή του για έναν φίλο, στην ανάγκη πρέπει να αρνείται και τις πεποιθήσεις του. (Σελ. 516).

Πόσο έντονη είναι η αίσθηση ότι γινόμαστε ο εαυτός μας, μόνο όταν κάποιος άλλος μας δίνει απόλυτο δίκιο! (Σελ. 520).

Η ιστορία του ανθρώπου είναι το ήθος του. (Σελ. 521).

. . . αλλά οι γυναίκες γενικά επιμένουμε πολύ σοβαρότερα απ’ τους άντρες να μη γίνονται σπατάλες. (Σελ. 529).

Ό,τι κανείς δεν το συζητάει, δεν το σκέφτεται σωστά. (Σελ. 530).

Όσοι είναι κοσμικοί ολόκληρο τον χρόνο, την εποχή της ανάγκης φαντάζονται πως θα ‘πρεπε να ‘ναι πνευματικοί∙ βλέπουν το αγαθό και ηθικό σαν γιατρικό που το καταπίνει κανείς με αηδία. (Σελ. 537).

«Όσο νωρίτερα δει κανείς πόσο περιττός είναι στον κόσμο τόσο το καλύτερο. . . (Σελ. 553).

Το πράττειν είναι εύκολο, το σκέπτεσθαι δύσκολο∙ το πράττειν με περίσκεψη άβολο. (Σελ. 575).

«γιατί όπως είναι καλός πατέρας αυτός που στο τραπέζι δίνει πρώτα στα παιδιά του φαΐ, έτσι είναι καλός πολίτης μόνο όποιος πριν από όλα τα άλλα έξοδα βάζει στην πάντα ό,τι πρέπει να αποδώσει στο κράτος» (Σελ. 590).

“Εάν παίρνουμε τους ανθρώπους όπως είναι”, έλεγες, “τους κάνουμε χειρότερους∙ εάν τους αντιμετωπίζουμε σαν να είναι ό,τι θα όφειλαν να είναι, τους φέρνουμε εκεί που πρέπει”. (Σελ. 614).

Μέμνησο της ζωής. (Σελ. 623).

Τον συνομιλητή μου θέλω να τον βλέπω, γιατί είναι ένα μοναδικό άτομο που η φυσιογνωμία και ο χαρακτήρας του καταξιώνουν ή απαξιώνουν τα λόγια του. (Σελ. 626).

. . . όταν ο Γερμανός χαρίζει, σίγουρα αγαπά. (Σελ. 641)

Τρομερό είναι να ψάχνεις πάντα. Αλλά ακόμα τρομερότερο να έχεις βρει και να πρέπει να εγκαταλείψεις. (Σελ. 652).

Υπάρχει μάλιστα μια ταινία (του 1975), του Βιμ Βέντερς, με Ελληνικό τίτλο “Λάθος Κίνηση” (“Falsche Bewegung”, ο πρωτότυπος τίτλος) που βασίζεται στο βιβλίο αυτό. Περισσότερες πληροφορίες εδώ και εδώ. 

Μετά την εξαιρετική εντύπωση που μου έκανε το συγκεκριμένο βιβλίο σκοπεύω να συνεχίσω την ανάγνωση έργων του Γκαίτε. Το πιθανότερο ότι θα συνεχίσω με τις “Εκλεκτικές Συγγένειες” και πάλι του εκδοτικού οίκου “Κανάκη”.

Να είσαστε όλες και όλοι Καλά. Καλή εβδομάδα.

Ποια μουσική ταιριάζει στην περίσταση; Ιδού η απορία. Με πίεση χρόνου, όπως πάντα, επιλέγω:

Raymond Lefevre και “Reviens Mon Amour Reviens”.

Ένα κλικ μακριά, όπως πάντα. 

08/08/2011