0674. Σατυρικόν

Προσφάτως αγόρασα ένα αντίτυπο του βιβλίου “Σατυρικόν” του Πετρώνιου, σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου (Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2009, ISBN: 978-960-211-914-3). Οι διαστάσεις του βιβλίου είναι 14x21, τετραγωνικά εκατοστόμετρα, και αριθμεί 229 σελίδες από τις οποίες 20 είναι αφιερωμένες στην Εισαγωγή. Το στίγμα του περιεχομένου του βιβλίου, και του ύφους της μετάφρασης θα έλεγα, δίνεται από το εξώφυλλο ακόμα (“Προς τέρψιν, διασκέδασιν και συμμόρφωσιν των απανταχού Ελλήνων”). Περισσότερα αναφέρονται στο οπισθόφυλλο και στην εκτεταμένη εισαγωγή όπου ο συγγραφέας, με παιχνιδιάρικη διάθεση – αυτή είναι η ακριβής έκφραση, καταπιάνεται με το ζήτημα της ταυτότητας του συγγραφέα παραθέτοντας ένα πλήθος ιστορικών και άλλων πληροφοριών. 

Στο βιβλίο περιγράφονται οι περιπέτειες δυο “φίλων”, του Εγκόλπιου, ο οποίος είναι και ο αφηγητής, και του Άσκυλτου. Περιπέτειες οι οποίες διαδραματίζονται τον πρώτο μετά Χριστό αιώνα στην Ιταλία. Σημειώνεται ότι το έργο δεν έχει σωθεί ολόκληρο και έτσι παρουσιάζονται κενά ή και σημεία που είναι δυσνόητα. Στο βιβλίο στηρίχτηκε και η ομώνυμη ταινία του Federico Fellini. Το διάβασα το βιβλίο. Παράλειψα μόνο, και το ομολογώ, τις σελίδες 187 έως 195 στις οποίες περιέχονται στίχοι που βρήκα βαρετούς. Μου άφησε κάτι αυτή η ανάγνωση; Όχι πολλά πράγματα, φοβούμαι. Λίγη τέρψη, ελάχιστη διασκέδαση, καμία συμμόρφωση. Το κείμενο, βεβαίως, διαβάζεται άνετα και φαίνεται, πώς να το πω, δουλεμένο. 

Ωστόσο, με το συγκεκριμένο έργο υπάρχει μια προϊστορία. Το πρώτο αντίτυπό του το αγόρασα πριν από 33 χρόνια! Επρόκειτο για ένα βιβλίο των εκδόσεων “Κείμενα”, διαστάσεων 12x19,5 τετραγωνικών εκατοστομέτρων, 198 σελίδων σε μετάφραση Κ. Μιχαήλ, με χρονολογία έκδοσης το 1970. Δυστυχώς το αντίτυπο που αγόρασα τότε είχε ένα πρόβλημα στη σελιδοποίησή του. Μετά τη σελίδα 112 επαναλαμβανόντουσαν οι σελίδες 65-80 για να συνεχιστεί το κείμενο με τη σελίδα 129. Θυμάμαι ακόμα πόσο είχα στεναχωρηθεί τότε για το γεγονός αυτό. Τότε, ποιος γνωρίζει πλέον το γιατί, δεν είχα αντικαταστήσει το προβληματικό αντίτυπό μου με ένα σωστό. Μου είχε μείνει όμως απωθημένο. Έτσι, όταν έμαθα για τη μετάφραση του έργου από τον Άρη Αλεξάνδρου έσπευσα να αποκτήσω ένα αντίτυπό της. Δε θυμάμαι αν είχα ολοκληρώσει την ανάγνωση του έργου στη δεκαετία του 70 ή την παράτησα όταν έπεσα για δεύτερη φορά πάνω στη σελίδα 65. Θυμόμουνα όμως το όνομα ενός των πρωταγωνιστών: Τριμαλχίωνας. Και πώς τον αποκαλούσε ο κ. Αλεξάνδρου; Τριμάλχιο!

Πονηρεύτηκα. Αναζήτησα το προβληματικό μου αντίτυπο. Το βρήκα. Έβαλα το ένα “Σατυρικόν” δίπλα στο άλλο. Καμία σχέση. Μα πόση ελευθερία μπορεί να έχει ένα μεταφραστής στο έργο του; Και ο έρημος ο αναγνώστης τι πρέπει να κάνει; Ποιον να πιστέψει; Θυμήθηκα το κλασσικό: Οι μεταφράσεις που είναι ωραίες δεν είναι πιστές και όσες είναι πιστές δεν είναι ωραίες. . .

Για του λόγου το αληθές παραθέτω, ενδεικτικά, τις δυο μεταφράσεις της αρχής της παραγράφου 2 πρώτα σε μετάφραση Κ. Μιχαήλ και κατόπιν Άρη Αλεξάνδρου:

Αναθρεμμένοι μ’ αυτό τον τρόπο οι νέοι τι γούστα μπορούν να έχουν; Ο μάγειρας θα μυρίζει πάντα τσίκνα. Ας μη σας κακοφαίνεται, ρήτορες: εσείς πρώτοι δολοφονήσατε τη ρητορική. Δίνοντας στο λόγο μια μάταιη μουσική, και κάνοντας τον ένα παιχνίδι κενών λέξεων, τον μεταβάλατε σ’ ένα σώμα χωρίς νεύρο και ζωή. Όταν ο Σοφοκλής κι ο Ευριπίδης δημιούργησαν τη γλώσσα που τους χρειαζόταν, οι νέοι δεν έκαναν ακόμα τέτοιες ασκήσεις. . .

Έχοντας τραφεί σύμφωνα με αυτό το διαιτολόγιο, χάνουν το αισθητήριο της γεύσεως, ακριβώς όπως κι ένας λαντζέρης δεν μπορεί να οσφρανθεί τίποτ’ άλλο πάρεξ τις βρομιές της κουζίνας. Μη σας κακοφαίνεται, ω ρητοροδιδάσκαλοι. Πρώτοι εσείς την καταντήσατε την ευγλωττία στα σημερινά της χάλια. Προσέχοντας μόνο τις άσκοπες και κούφιες παρηχήσεις, τα σαχλά λογοπαίγνια, μετατρέψατε την επιχειρηματολογία σε σώμα αχαμνό, σε πτώμα, για να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Οι νέοι δεν είχανε δεθεί ακόμα χειροπόδαρα με τις ρητορικές ασκήσεις σας, όταν οι Σοφοκλήδες και οι Ευριπίδηδες κατάφεραν να γράψουν όπως ακριβώς θα πρέπει να μιλάγανε τότε οι άνθρωποι. . .

Αν με ρωτήσετε ποια μετάφραση προτιμώ θα απαντήσω, διαισθητικά και ευθέως: την πρώτη! Η δεύτερη μοιάζει επί τούτου ποικιλμένη και “απλωμένη”. Στην πρώτη και παλαιότερη εξ’ άλλου υπάρχει και ένα κομψό: Μετάφραση από τα Λατινικά.

Στη δεύτερη;

Να είσαστε όλες και όλοι Καλά!

Από το εξαιρετικό διπλό άλμπουμ “Ελιξίριο – Μουσικές Εξαίσιες” ακoύμε το όμορφο “Tango Latino” με σολίστ τους Νότη Μαυρουδή και Ζωή Τηγανούρια.

 

05/12/2009